Steeds meer mensen beginnen voor zichzelf en daardoor komen er steeds meer zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers). Dit zijn niet alleen consultants en ict’ers, maar bijvoorbeeld ook alfahulpen en bouwvakkers. Ze kiezen voor het zelfstandig ondernemerschap om diverse redenen, maar niet omdat ze hun pensioen zelf willen regelen. Dat schiet er dan ook meestal bij in. Pensioenen zijn ingewikkeld en kosten veel tijd en geld. In de startfase komt het er niet van en naderhand ook lang niet altijd.Exacte cijfers over de pensioensituatie van zzp’ers ontbreken. Maar vermoedelijk heeft het merendeel van hen geen pensioenvoorziening die vergelijkbaar is met wat de meeste werknemers opbouwen.

Is dat erg? Daar kun je op twee manieren naar kijken. Als de zzp’ers geen pensioen willen, is het niet erg dat ze het niet hebben. Misschien rekenen ze op het pensioen van hun partner, of verkopen ze later de zaak, of verwachten ze veel winst te gaan maken waarmee ze een pensioen kunnen kopen. Maar als zzp’ers wel een pensioen zouden willen en er zijn onvoldoende mogelijkheden beschikbaar, is er een probleem.

Voor bepaalde zzp’ers is aansluiting bij een bedrijfstakpensioenfonds mogelijk, zoals bijvoorbeeld stukadoors en schilders. Ook enkele vrije beroepsgroepen, zoals artsen en verloskundigen, kunnen zich aansluiten bij beroepspensioenfondsen.

De meerderheid van zzp’ers is echter divers van achtergrond en heeft geen toegang tot collectieve pensioenoplossingen. Ze zijn aangewezen op lijfrenteproducten van verzekeraars en bankspaarproducten. Per saldo leidt dit tot veelal duurdere en slechter fiscaal gefaciliteerde pensioenoplossingen en een lage deelnamegraad.

De pensioenoplossingen voor zzp’ers kunnen flink worden verbeterd: hogere opbreng­sten, lagere uitvoeringskosten en meer flexibiliteit. Daarbij denken we niet alleen aan de opbouwfase, maar ook aan de uitkeringsfase na pensionering. Een mogelijk oplossing is het creëren van een of meer pensioenfondsen voor zzp’ers. Op dit moment is dat echter niet mogelijk, omdat een wettelijke basis hiervoor ontbreekt.

Daarom pleiten wij voor erkenning van zzp’ers als algemene beroepsgroep zodat ze collectief hun pensioen kunnen organiseren. Aanvullend zou een mechanisme tot automatische deelname in een van deze zzp-pensioenfondsen ingevoerd kunnen worden. Uit onderzoek blijkt dat een dergelijke aanpak leidt tot aanzienlijk hogere deelname.

Meer rendement

De zzp-pensioenregeling kan worden aangepast aan de doelgroep: de premie kan variëren met het bedrijfsresultaat en deelnemers houden de vrijheid om eruit te stappen als ze werkelijk geen pensioen willen opbouwen. Net als bij andere pensioenfondsen kunnen de beleggingen en administratie gezamenlijk worden verzorgd, zodat er meer rendement en minder kosten worden gemaakt. Via het pensioenfonds kunnen zzp’ers pensioenrisico’s delen, waardoor –net als bij andere pensioenfondsen– zekerheid over de uiteindelijke pensioeninkomen wordt vergroot.

Er zijn nog veel details die moeten worden uitgewerkt, maar zeker is wel dat er meer invullingen voor zzp-pensioenen mogelijk zijn dan er nu worden aangeboden. Als die pensioenoplossingen worden ontwikkeld, zal ook blijken in hoeverre de zzp’ers hiervan gebruik gaan maken. Tenslotte zijn ze vrije ondernemers. Ze hebben natuurlijk recht op AOW, maar een goed pensioen is wel zo prettig. Bovendien ben je pas echt zelfstandige als je ook op je oude dag voor jezelf kunt zorgen.

De auteurs zijn respectievelijk bijzonder hoogleraar pensioenmarkten aan de Erasmus School of Economics en adjunct-directeur Institutional Clients bij Cordares.