De plaats van John Adams in de geschiedenis reikt verder dan zijn verkiezing als tweede president van de Verenigde Staten in 1796. Dat is de boodschap van David McCulloughs briljante biografie die na acht jaar in het Nederlands is verschenen.De publicatiedatum is een gevolg van de herdenking van 400 jaar betrekkingen tussen Nederland en de VS. Van alle Amerikaanse presidenten was Adams de man die het meest met de Nederlandse Republiek te maken heeft gehad als eerste gezant, een band die hij overdroeg aan zijn zoon John Quincy, en door zijn vriendschap met prominente landgenoten, zoals de geëmigreerde Nederlandse patriot Francis van der Kemp. Toch zijn deze feiten niet de kern waar dit levensverhaal om draait.

McCullough is een van de meest productieve en bekende Amerikaanse historici, en hij beheerst het genre van de biografie als geen ander, getuige zijn boeken over Harry Truman en Theodore Roosevelt. Hij maakt van Adams de verpersoonlijking van de onafhankelijkheid, Mr. Independence, en trekt hem uit de schaduw die zijn tijdgenoten over hem wierpen: de Vader des Vaderlands George Washington, de politiek filosoof en opsteller van de Onafhankelijkheidsverklaring Thomas Jefferson en de uitvinder en belichaming van de praktische Amerikaan, Benjamin Franklin.

Onafhankelijk

In tegenstelling tot zijn voorganger Washington en zijn opvolger Jefferson heeft Adams geen monument in Wash-ington. Tijdgenoten en historici vonden hem te grillig en te weinig slagvaardig. Toch overleefde het jonge Amerika tijdens zijn ambtsperiode de dreiging van een oorlog met Frankrijk. McCul-lough maakt van het verwijt een deugd: Adams was een onafhankelijke geest die zich niet tot partijpolitiek liet verleiden en die zich vol overgave in dienst stelde van de blijvende onafhankelijkheid van zijn land.

Onafhankelijk was Adams zelf ook en na een goede opleiding aan Harvard rees zijn ster als redenaar snel, zodat hij een logische kandidaat was voor de afvaardiging van zijn staat naar de vergaderingen waar de toenemende grieven tegen de koloniale macht van Engeland werden verzameld. Daar werd hij de voornaamste pleitbezorger van een snelle onafhankelijkheid en de stem van een nieuw politiek systeem dat in de Grondwet werd vastgesteld.

Vervolgens toonde hij zijn kwaliteiten door een grondwet voor zijn deelstaat Massachusetts op te stellen met een evenwichtige verdeling tussen uitvoerende, wetgevende macht en rechterlijke macht. De ondertitel van het boek vat zijn rol helder samen: zijn leven draaide om de verdediging van de Amerikaanse onafhankelijkheid tegen binnen- en buitenlandse bedreigingen en niet om pure macht. En in die strijd behaalde Adams zijn grootste triomfen.

Spannende tijd

Het gaat in een biografie vooral om de vraag wat de hoofdpersoon nu echt innerlijk beweegt en minder om het oordeel over zijn effectiviteit. Voor het antwoord op die vraag keert de auteur terug naar de boerderij in Braintree, Massachusetts, op 15 kilometer van Boston, waar Adams in 1735 werd geboren. Zijn vader verkocht een stuk land om hem een klassieke opleiding aan Harvard te geven. Daar laafde hij zich aan de klassieken, spiegelde hij zich aan de redenaars en rechtsgeleerden en vormde hij een onafhankelijke geest. Zijn dagboek verraadt veel stemmingswisselingen, die hem zijn hele leven bleven storen. Dankzij zijn gelukkige huwelijk met Abigail Smith, een intelligente en ambitieuze vrouw, herwon hij steeds zijn evenwicht. Aan haar kon hij al zijn bespiegelingen kwijt en zij steunde hem onvoorwaardelijk. Ze was belezen, scherpzinnig, opgewekt en in alles zijn gelijke. Zijn maatschappelijke loopbaan als advocaat in Boston bracht hem midden in de spanningen met Engeland. Zijn uitvalsbasis bleef zijn familieboerderij en daar wilde hij het liefst blijven, maar zijn verantwoordelijkheden voor zijn land voerden hem meer dan de helft van zijn leven ver van huis. Juist zijn afwezigheid stimuleerde een enorme correspondentie en vooral de brieven aan en van zijn vrouw leggen zijn ziel bloot.

Zijn brieven en dagboeken bieden verslagen uit de eerste hand van de spannende revolutionaire tijd en inderdaad speelt Adams hier een hoofdrol. Het was zijn pleidooi dat de andere vertegenwoordigers op 1 juli 1775 in Philadelphia overtuigde van de noodzaak om de onafhankelijkheid van Engeland snel af te kondigen. Gelijk werd hij ingeschakeld in de strijd, eerst als minister van Oorlog en spoedig als gezant. Als geen ander kende hij de militaire en financiële zwakte van de nieuwe staat. Voor het eerste probleem was een verbond met Frankrijk nodig, voor het tweede de Nederlandse Republiek. Tussen het amateuristische gedrag van een jonge natie en het geslepen eigenbelang van Frankrijk, hield hij zijn doelen scherp in het oog, bleef bij zijn uitgangspunten en nam risico’s. In Den Haag diende hij zonder de gebruikelijke uitnodiging een verzoek tot erkenning in, dat na een jaar plooien en paaien het beoogde resultaat had. De 2 miljoen dollar, een vijfde van de beoogde 10 miljoen, gaven de VS net de nodige kredietwaardigheid. Daarna verdedigde hij de Amerikaanse belangen in Londen, waar hij veel tegenstand ondervond en in een impasse terechtkwam.

Boerenbestaan

Na tien jaar in diplomatieke dienst keerde hij terug naar zijn land omdat daar het democratisch experiment in volle gang was. Acht jaar lang leerde hij zijn emoties te beheersen als vicepresident onder Washington. Zijn promotie tot president was niet het hoogtepunt van zijn leven. Hij kampte met een verdeeld kabinet, een oorlogszuchtig Frankrijk, venijnige politieke tegenstanders en een impopulaire wet die het wantrouwen tegen vreemdelingen aanwakkerde, terwijl hij in een waardeloze ambtswoning bivakkeerde. Zijn federalistische medestander Alexander Hamilton voorkwam zijn herverkiezing. Maar hij treurde daar niet te lang over. Met vreugde nam hij zijn boerenbestaan weer op en verheugde zich in het werk op het land.

Op 4 juli 1826, vijftig jaar na de geboortedag van de VS stierf hij op dezelfde dag als Thomas Jefferson, die hij, ondanks de vele teleurstellingen en jaren van radiostilte, zijn vriend bleef noemen.

Door deze prachtige biografie leert de lezer Adams van binnenuit kennen. Behalve alle politieke strijd zien we ook een aangeslagen vader die rouwt om de voortijdige dood van zijn lievelingszoon, een vasthoudende vriend en vooral een zorgzame echtgenoot. Het hindert niet dat deze aanpak Adams soms iets te veel in bescherming neemt tegen zijn toenmalige en huidige critici. Dit boek dient als gezond tegenwicht tegen alle smaad die hem trof. Dit boek maakt op een persoonlijke manier de spanning voelbaar van een tijd waarin het succes van Amerika nog verre van zeker was.

N.a.v. ”John Adams. Founding father van de Verenigde Staten”, door David McCullough; uitg. Ambo, Amsterdam, 2009; ISBN 978 902 632 1795; 680 blz.; € 49,95.