Maar zo gemakkelijk was de in de politiek gepokte en gemazelde De Vries niet klem te zetten. Nu al opgeven? Geen denken aan. Alles op zijn tijd. Eerst eens een paar rustige openingszetten, dan kalm het middenspel afwerken, om de echte krachtmeting te bewaren tot het eindspel. Een eindspel dat hij, uiterlijk onaangedaan, doorschoof naar vandaag. Wie weet, viel er nog een list te bedenken. Wie weet, trekt de PvdA alsnog bij.Dat gebeurde dus woensdagavond niet. Aan het eind van het debat stonden de twee tegenstanders, de staats­secretaris en de PvdA-fractie, in weinig veranderde stellingen nog altijd tegenover elkaar. Hier een paard geruild, daar een pion geslagen, maar geen enkel uitzicht op een eind­overwinning.

Bij alle onzekerheid over welke kant het nu opgaat, staat dit vast: de PvdA speelt in de JSF-kwestie hoog spel. Door geen enkele stap buiten haar verdedigingslinie te zetten, wekt zij de indruk niet echt in een oplossing van het politieke probleem geïnteresseerd te zijn. De voorwaarde die de partij stelt aan het aankopen van JSF-testtoestellen is zwaar en ongrijpbaar: een „adequate, transparante en actuele” kandidatenvergelijking met de Saab Gripen, de Super Hornet, Eurofighther en Rafale én een ”endlife update” van de F-16. Het is de vraag of die ooit geleverd kan worden.

Natuurlijk valt ook voor de argumentatie van de sociaaldemocraten iets te zeggen. Defensie legt al jarenlang een onverholen voorkeur voor de JSF aan de dag. Daardoor heeft het departement zich, zacht gezegd, niet ingespannen om alternatieven werkelijk serieus te bezien. Dat gaf de oppositiepartijen én de PvdA een makkelijk grijpbare stok in handen om de hond te slaan.

Aan de andere kant is de inzet van het departement ook wel begrijpelijk. Het is immers zoals SGP-Kamerlid Van der Staaij het woensdag verwoordde: je komt terecht in een proces waarin het na elke stap steeds moeilijker wordt terug te keren. Waarin je op zeker moment ook niet meer moet wíllen terugkeren, tenzij je zeker weet dat je op het verkeerde spoor zit. Als die zekerheid er niet is, moet je vervolgstappen durven zetten.

Door die vervolgstappen niet te zetten en het spel zo hoog te spelen, neemt de PvdA grote risico’s. Het zal zo’n vaart wel niet lopen, maar theoretisch kan een kabinet op een kwestie als deze vallen. Het is onbegrijpelijk dat de sociaaldemocraten, die in principe toch ook voor vervanging van de F-16’s zijn, het om een paar teststoestellen zover laten komen dat zij de continuïteit van het lands­bestuur in gevaar brengen.