”De antwoorden van het antiglobalisme. Van Seattle tot Porto Allegre”
Auteur: Dirk Barrez
Uitgeverij: Mets & Schilt, Amsterdam, 2002
ISBN 90 5466 789 3
Pagina’s: 263
Prijs: € 20,-. Dirk Barrez was een van de deelnemers aan het eerste Wereld Sociaal Forum. Dit nieuwe forum wil een economie in dienst van de mens en profileert zich bewust als de tegenhanger van het jaarlijkse Wereld Economisch Forum in Davos. De antiglobalisten zijn bekend geworden door hun massale betogingen en rellen die georganiseerd worden tijdens internationale topontmoetingen. Wie hierdoor met tegenzin aan ”De antwoorden van het antiglobalisme” van Dirk Barrez begint, komt enigszins bedrogen uit.

De auteur heeft tijdens het eerste Wereld Sociaal Forum tientallen interviews gehouden met vooraanstaande deelnemers. Op basis van deze interviews laat Barrez de verschillende flanken van het antiglobalisme de revue passeren. Die flanken blijken nogal ver uiteen te liggen. Terwijl er aan de ene kant inderdaad de actieve betogers zijn die denken met geweld een betere wereld te bereiken, zijn er aan de andere kant velen die inzien dat globalisering een niet terug te draaien ontwikkeling is. En meer nog, die niet eens tegen het globalisme op zich zijn, maar wel tegen de vorm waarin het momenteel gegoten is. Antiglobalisme is dan ook geen synoniem voor hen die tegen de globalisering zijn, maar wel een verzamelnaam voor hen die de negatieve gevolgen van het globalisme willen bestrijden.

Onevenwichtigheden
In het eerste deel schetst Barrez wat globalisering is en tot welke gevolgen het leidt. In essentie is globalisering volgens hem niets anders dan een nieuwe fase van het aloude kapitalisme. De dominantie van de economie en het private kapitaal is toegenomen door de informaticarevolutie en de liberalisering van de kapitaalmarkten. Terwijl het kapitalisme eerst alleen een rol op nationaal niveau speelde, heeft de globalisering ervoor gezorgd dat de hele wereld steeds meer als één grote economie functioneert. En dat leidt volgens Barrez tot onevenwichtigheden.

In de eerste plaats omdat de ondergeschikte rol van sociale en ecologische aspecten pregnanter naar voren komt. Mens en natuur worden als utilitair beschouwd en uitgebuit. Dit heeft veel te maken met de tweede onevenwichtigheid. De economie is op een veel grotere schaal georganiseerd dan de politiek en samenlevingen. Door het ontbreken van een democratisch tegenwicht kan de globalisering zich onttrekken aan nationale regels. Niet alleen zijn uitbuiting van natuur en mens minder zichtbaar als het ver van ons bed plaatsvindt, ook zijn er veel minder correctiemechanismen voorhanden.

Het tweede deel beschrijft op hoofdlijnen de mogelijkheden om tot een andere, betere wereld te komen. Het socialisme is geen alternatief. De historie heeft bewezen dat het onmogelijk is alles op te leggen. Een bepaalde vorm van kapitalisme moet dus geaccepteerd worden. Welke vorm precies is niet zo eenvoudig aan te geven.

Binnen het antiglobalisme is dan ook geen rood boekje present dat exact aangeeft hoe het verder moet. Wel tekenen zich volgens de beweging denklijnen van een alternatief af. Fundamenteel is dat de mens voorrang krijgt: humanisme moet het winnen van het pure kapitalisme. De economie haalt haar belang alleen uit het in dienst staan van de mens.

Alternatief
In de volgende delen wordt het alternatief van het antiglobalisme uitgewerkt. Noodzakelijke hervormingen in de landbouw, de plussen en minnen van internationale handel, de noodzaak van industrialisering voor arme landen, het indammen van de hoge vlucht die de internationale kapitaalmarkt heeft genomen en de rol van maatschappelijk verantwoord ondernemen passeren onder andere de revue. Het centrale thema is dat de globalisering gecombineerd moet worden met maatregelen die voorkomen dat uitbuiting van arbeid en natuur mogelijk is.

Volgens de auteur is daarbij de belangrijkste conclusie dat de wijze waarop de mensheid haar economie organiseert niet voldoet, terwijl er wel degelijk mogelijkheden zijn het beter aan te pakken.

De lezer zal zich vele malen de vraag stellen hoe men denkt een en ander te verwezenlijken. Daar gaat het op een na laatste deel over. De politiek zal haar verantwoordelijkheid moeten nemen en moeten onderkennen dat het niveau waarop zij georganiseerd is, niet voldoet. Wil globalisering ook voor de armen en de natuur tot een bevredigende ontwikkeling leiden, dan is een wereldregering nodig. Op wereldschaal zal bijvoorbeeld afgedwongen moeten worden dat er een basisinkomen komt voor iedereen, zodat mensen hun recht op bestaan gerealiseerd zien, een mondiale Tobin-taks de internationale geldstromen in gaat dammen en een instrumentarium zorgt voor het respecteren van de sociale normen van de Internationale Arbeidsorganisatie.

Dit kan niet gerealiseerd worden zonder mondiale democratisering. Globalisering trekt zich immers niets aan van nationale grenzen? Het laatste deel laat zien dat inzet van de antiglobalismebeweging, maar ook van bijvoorbeeld de media, nodig is om tot de geschetste veranderingen te komen. De benodigde tegenkrachten zullen groot moeten zijn om door de macht en de belangen van het kapitalisme heen te breken.

Democratisch
Barrez biedt een interessant boek voor hen die kennis willen maken met het antiglobalisme. Wel is duidelijk dat het boek geschreven is vanuit een persoonlijke overtuiging die slechts aansluit bij een beperkt deel van de beweging. Zo moet de auteur, gelukkig, niets hebben van de rellen die plaatsvonden in Seattle, Nice, Göteborg en Genua. Hij wil voor alles dat verandering op democratische wijze plaatsvindt.

Dat het boek geschreven is vanuit een duidelijk humanistisch perspectief wordt niet verzwegen, maar is niet direct een aanbeveling. Getuige de aard van een enkele verwijzing naar bijbelse noties heeft de auteur in ieder geval van genoemde perspectief meer verstand. Toch is het een nuttig boek voor hen die na willen denken over de consequenties van het globalisme en over mogelijkheden om de negatieve effecten daarvan te ondervangen. Het zou goed zijn als meer aandacht aan dit thema zou worden gegeven, met name ook omdat een aantal van de geschetste alternatieven niet bepaald een wenkend perspectief biedt.