Matthias Withoos, schilder en lid van de vroedschap in Amersfoort, heeft van het stadsbestuur de opdracht gekregen een schilderij te maken dat een overzicht van de stad geeft. Omdat het een groot doek moet worden, wijkt Matthias uit naar het koor van de Joriskerk. Behalve hijzelf werken aan het doek ook zijn twee leerlingen Jacob van Staverden en Jasper van Wittel. Matthias’ eigen kinderen Pieter en Alida mogen eveneens aan het doek meewerken.Het is boeiend te lezen over al de wederwaardigheden van het schildersleven: hoe ze de diverse kleuren uit allerlei grondstoffen mengen, hoe je het schilderen van een wolkenhemel aanpakt, hoe je diepte in een schilderij brengt enzovoort. En steeds als het over het ”Gezicht op Amersfoort” gaat, kun je als lezer even de omslag bekijken, waarop het doek staat afgedrukt.

Ondertussen doen de vlinders ook hun werk: Alida wordt verliefd op Jasper van Wittel, terwijl Jacob van Staverden, de andere leerling, juist verliefd is op haar. Dat geeft lastige momenten. Maar net voor Jaspers vertrek naar Italië, waar hij samen met Jacob zijn schilders­opleiding gaat vervolgen, komt het tot een doorbraak: Jasper kust haar en belooft voor haar terug te komen.

Bloemen

De beide jongemannen vertrekken en Alida blijft met de rest van het gezin achter in Hoorn, waar ze naartoe zijn gevlucht omdat de Fransen in het rampjaar 1672 de stad Amersfoort bezet hebben. Omdat moeder Withoos in Hoorn overlijdt, blijven ze er ook later wonen, om dicht bij het graf van moeder te kunnen zijn.

Alida ontwikkelt zich steeds meer op het gebied van het schilderen van bloemen, maar hoopt vurig dat Jasper terugkomt om haar op te halen en mee naar Italië te nemen. Haar geduld wordt dertien jaar lang op de proef gesteld, want zo lang blijven de beide heren in Italië. Het feit dat vader Withoos aan Jasper heeft geschreven dat hij, ondanks zijn rooms-katholieke geloof, wel met Alida zou mogen trouwen, verandert daar niets aan. Sterker nog: als hij uiteindelijk terugkomt, is zijn houding ten opzichte van Alida tamelijk koel. Na korte tijd begrijpt ze waarom: ze betrapt Jasper en haar zus Adriana tijdens een intiem gesprek, dat duidelijk over meer gaat dan over koetjes en kalfjes.

Om Jasper te vergeten, legt ze zich met extra ijver toe op haar schilderswerk. Ze krijgt een uitnodiging van Agnes Block, die een botanische tuin heeft en allerlei exotische planten die door de VOC zijn meegenomen in haar kas tot bloeien probeert te brengen. Alida krijgt er onder andere de opdracht de eerste op Nederlandse grond geteelde ananas te schilderen. Zo vindt ze toch haar bestemming: „Haar bloed en merg zal ze geven aan de kleuren”, is de laatste zin van het boek.

Research

Rosita Steenbeek laat in het boek zien veel research te hebben gedaan. De details kloppen allemaal: het fluitschip, de zeventiende-eeuwse gewoonten, het verschil tussen kapers en zeerovers, het schildersvak, de tabaksteelt rond Amersfoort et cetera. Daarnaast heeft ze zich in het geloof verdiept en op zeer respectvolle wijze laat ze vader Withoos aan tafel bidden. Ook de christelijke symboliek waar zeventiende-eeuwers graag gebruik van maakten, komt aan de orde.

En toch is het verhaal niet spannend. De hoofdpersonen zijn steeds net niet bij de spannende gebeurtenissen aanwezig, maar horen er vader over vertellen. Veel dingen in het boek zijn te beschrijvend om echt boeiend te worden.

Historisch hoorcollege

De liefde tussen Jasper en Alida had smeuïgheid aan het verhaal kunnen geven, maar ook dat gebeurt niet. Er doen zich wel onverwachte gebeurtenissen voor, maar overtuigend zijn die niet. Zus Adriana, die in de jaren van Jaspers afwezigheid nooit enige belangstelling voor hem heeft getoond, blijkt nu smoorverliefd op hem te zijn en al diverse brieven met hem te hebben gewisseld. Je vraagt je af: waar komt dat opeens vandaan? En: wist vader Withoos dan niet van die brieven?

Sommige schrijvers maken juist dankzij de beperking door de historische feiten een sterker verhaal. Omdat de geschiedenis aan de verhaallijn structuur biedt en een maximale mogelijkheid geeft om te proberen die ander over de eeuwen heen te begrijpen. Andere schrijvers voelen zich eerder gehinderd door het keurslijf van historische feiten. Of krijgen het gevoel dat ze een historisch hoorcollege moeten geven, waardoor de kennis van de geschiedenis niet subtiel in het verhaal verweven is, maar er dik bovenop ligt. Zo is het helaas bij Rosita Steenbeek.

Hoe dapper ze het ook geprobeerd heeft, hoe consciëntieus haar onderzoek is geweest, hoezeer ze ook respect toont voor de historische naaste, ze slaagt er niet in er een verhaal van te maken dat je vastgrijpt en niet meer loslaat. Het was dan ook verstandiger geweest de beurs (die de auteur kreeg om dit boek te schrijven) toe te wijzen aan iemand die wél ervaring heeft met het schrijven van historische romans.

N.a.v. ”Ander licht”, door Rosita Steenbeek; uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 295 6772 5; 268 blz.; € 18,95.