Kafka als ‘oudvader’
Zondag in het buitenland stelt voor de vraag: Waar gaan we naar de kerk? Het is niet altijd mogelijk een predikant uit Nederland in te vliegen. Die luxe is voorbehouden aan refocampings in Zwitserland en Oostenrijk in de zomervakantie. Voor de overige gevallen ben je aangewezen op wat er in het land zelf aan christendom voorhanden is.
Er zijn dan een paar mogelijkheden. Je gaat helemaal niet naar de kerk, omdat er geen gemeente van eigen Nederlandse signatuur te vinden is. Je neemt een goed boek mee en brengt daarmee de dag door op je hotelkamer.Tweede optie is een gemeente te zoeken die zo dicht mogelijk aansluit bij wat je thuis gewend bent.
En een derde mogelijkheid is, al of niet noodgedwongen, een gemeente te bezoeken waar het allemaal wat anders is.
Onlangs koos ik voor die laatste optie, om te ervaren hoe orthodox-gereformeerde christenen in Manhattan (New York) hun geloof beleven. Ik was te gast in de Redeemer Presbyterian Church van ds. Tim Keller, een puriteins georiënteerde predikant die ook in Nederland bekendheid geniet. Een paar dingen vielen mij in positieve zin op.
Nieuwe bezoekers worden speciaal welkom geheten. Het besef heerst dat je als gemeente een publieke functie hebt. De dienst is dan ook geen onderonsje van gelijkgestemden, maar een plek waar iedereen naartoe kan.
Bij die publieke functie hoort dat je niet uitsluitend teruggrijpt op kerkelijke bronnen. Ook politici, filosofen en schrijvers kunnen dingen hebben gezegd of geschreven die een christelijke waarheid illustreren. Zaden van het beeld van God zijn immers overal aanwezig, zei Calvijn al. Ds. Keller citeert dan ook niet alleen Bunyan of de King James Version, maar ook Franz Kafka en Homerus. Op die manier wordt duidelijk dat het christelijk geloof niet iets van een subcultuur is, maar de hele wereld aangaat.
Onder de collecte zingen enkele gemeenteleden het Benedictus uit het Requiem van Mozart. Na de dienst klinkt op het orgel een toccata van Buxtehude. Ook hier geldt: kunst uit „de wereld” kan gebruikt worden in de eredienst aan God.
Keller vertrekt niet vanuit de gereformeerde theologische traditie –er zijn immers mensen in de kerk die deze traditie niet kennen– maar vanuit de belevingswereld van zijn gehoor, de yuppen en young married people van Manhattan. Wat doe je als een collega op het werk je kwetst? Eerste neiging is genoegdoening te zoeken door terug te kwetsen. Als iemand je pijn doet, pijnig je terug. Er is dus altijd iemand die lijdt. Vanuit dit voorbeeld stapt hij over naar het moeilijke dogma van de verzoening. Wil er verzoening tussen God en mens tot stand komen, dan moet er iemand lijden. Zo laat hij zien dat het lijden, om twee partijen met elkaar te verzoenen, onontkoombaar is.
Maar is de verzoeningsleer –een Vader die Zijn zoon offert– geen verwerpelijk heidens idee? Een veelgehoorde tegenwerping van niet-christenen.
Nee, zegt Keller, er is een principieel verschil. In het heidendom offert de vader zijn zoon of dochter. Agamemnon bijvoorbeeld offert zijn dochter Iphigeneia. Het christelijk geloof gaat juist uit van het precieze tegendeel: God offert Zichzelf.
Keller preekt ’s morgens in een klassiek-liturgische context, met orgel en piano. ’s Avonds houdt hij dezelfde preek in een meer moderne vorm, met jazz-muziek.
Een zondag in den vreemde kan inspirerend werken: Hoe verhoudt de christelijke gemeente zich tot de moderne cultuur? Het blijkt dan dat het gereformeerde geloof niet aan een bepaalde culturele setting is gebonden.
Reageren naar scribent? beeldenstorm@refdag.nl.
