Leg de huidige recessie langs de meetlat van Ben Tiggelaar en er is maar één conclusie mogelijk: er is sprake van een echte crisis. „De situatie voldoet aan de drie kenmerken die je in de leiderschapsliteratuur vindt: niemand weet welke kant het opgaat, de belangen zijn groot en er is sprake van urgentie. Als leider kun je iets leren uit onderzoek naar andere crises, bijvoorbeeld dat het essentieel is om in deze situatie zichtbaar te zijn en duidelijk te communiceren over de gekozen richting.”Is er sprake van crisismanagement bij bedrijven?

„Ik merk dat er een gevoel van urgentie in de lucht hangt. En dat is geen kunstmatig gecreëerde emotie zoals je die voorheen vaak tegenkwam als er veranderingen op stapel stonden. Er moet nu dikwijls echt iets gebeuren, anders ontstaat acuut een probleem, dan valt een bedrijf om. Daardoor komt iedereen veel makkelijker in beweging.”

En werknemers slikken daardoor reorganisaties eerder?

„Ontslag is beter te verteren bij een crisis. Als iemand op klaarlichte dag te horen krijgt: we vinden dat je niet meer functioneert, tot ziens, dan is dat veel ingrijpender.”

Pakt het kabinet de crisis voortvarend aan?

„Het probleem bij iedere crisissituatie is dat mensen vaak terug- in plaats van vooruitkijken. We zijn behoudzuchtig. In vaktaal heet dat verliesaversie. We willen gewoon houden wat we hebben. Die reactie zie je nu bij het kabinet. Vorig jaar was het nog druk bezig met innovatieve economie. Nu is er crisis en dan gaat het ineens weer over wegen, gebouwen en de arbeiders van Hoogovens. Dat is echt de economie van de jaren vijftig. Wat dat betreft is de verhoging van de AOW-leeftijd wel een goede stap.”

De huidige problemen zijn ontstaan bij banken. Zitten daar goede managers?

„Banken zijn nog steeds zó naar binnen gekeerd, dat is niet te geloven. Neem de hele bonusdiscussie van enkele weken geleden bij ING. Los van de vraag of de bonus eerlijk is of niet, of hij afgesproken is of niet: het is niet te verkopen aan de buitenwereld. Een goede crisismanager voelt aan wat politiek wel en niet kan, welke belangen in het geding zijn. Dat besef sijpelt slechts heel langzaam door.”

Ben Tiggelaar is zojuist ontspannen restaurant De Soester Duinen in Soest binnengelopen. Hier komt hij vaker, zoveel is wel duidelijk. Hij begroet joviaal het personeel –„hé hoi”–, schudt links en rechts een aantal handen van bezoekers en schuift dan aan. Hij steekt direct van wal. Af en toe buigt hij zijn mond naar de dictafoon om zo een uitspraak extra te beklemtonen. „Ik ben geen theoloog” en „dit is niet aanmatigend bedoeld.” En verder gaat hij met zijn verhaal over gedrag, leiderschap en management.

Tiggelaar ontwikkelt zich tot een heuse managementgoeroe. Van een status van bekende Nederlander wil hij niet weten, maar zijn wapenfeiten liegen er niet om. Zo gaan zijn boeken als warme broodjes over de toonbank. Zijn seminars vol entertainment –waarvan ”MBA in één dag” de bekendste is– trekken duizenden deelnemers, recessie of niet. En met zijn columns in Intermediair en ondernemerstijdschrift De Zaak bereikt hij een groot publiek.

De kritieken zijn lovend, vooral over de wijze waarop Tiggelaar gortdroge managementtheorieën weet te serveren in hapklare brokken, zorgvuldig op smaak gebracht met aansprekende voorbeelden. Hij is geen afstandelijke studeerkamergeleerde, maar een be­naderbare deskundige van het type ”Zeg maar Ben”.

Zelf aarzelt hij bij de vraag naar de verklaring van het succes van de Tiggelaar-bv. „Het geheim? De inhoud staat natuurlijk als een huis. Dat is niet alleen mijn verdienste. Er is ontzettend veel interessant, relevant en boeiend materiaal voorhanden van grootheden als John Kotter, Michael Porter, Peter Drucker en Stephen Covey. Als ik hun inzichten met elkaar verbindt, zien mensen de rode draad. Door voorbeelden en oefeningen snappen managers vervolgens hoe ze de theorie in de praktijk kunnen toepassen.”

Master of Business Administrationopleidingen duren jaren en kosten een vermogen. U presenteert naar eigen zeggen alles in één dag. De kritiek klinkt dat het seminar oppervlakkig is.

„De titel is er één met een knipoog. De kritiek komt van mensen die zelf niet zijn geweest. Dan denk ik: neem jezelf serieus, zet een slot op je mond om te voorkomen dat je oordeelt over iets dat je niet kent. De cijfers van deelnemers zeggen mij genoeg. Vorig jaar scoorde de eerste dag een 8,39, de tweede dag een 8,49. Wat moet ik er verder van zeggen?”

Komen ze voor de managementinzichten of voor de persoon Ben Tiggelaar?

„Ik denk dat beide aspecten van belang zijn. Het is niet aanmatigend bedoeld, maar er zijn ook wel mensen geweest die naar aanleiding van het succes van ”MBA in één dag” vergelijkbare seminars hebben georganiseerd, zonder succes. De persoon speelt altijd een rol.”

Uw bekendheid groeit. Ligt hoogmoed op de loer?

„Ik kom uit een eenvoudig arbeidersgezin uit Oost-Groningen, waar bescheidenheid mij met de paplepel is ingegoten. Zodra ik te grote woorden gebruik of iets te blij word met mijzelf, klinkt er een waarschuwend stemmetje in mijn achterhoofd. In Nederland luidt de klacht dikwijls dat niemand zijn hoofd boven het maaiveld kan uitsteken. Dat heeft inderdaad een aantal negatieve kanten, maar het is ook wel gezond.”

Wie denkt dat gedragswetenschapper Tiggelaar in alle gevallen een positief verhaal vertelt, heeft het mis. Zijn boodschap is in feite buitengewoon somber. In boeken, lezingen en seminars komt telkens terug dat 95 procent van het menselijk gedrag onbewust tot stand komt. Op de automatische piloot, zogezegd. Alleen de resterende 5 procent is stuurbaar.

En wie een poging doet om dit beïnvloedbare deel te veranderen, heeft slechts 20 procent kans op succes. Alleen met veel discipline en doorzettingsvermogen –eventueel geholpen door het stappenplan van Tiggelaar– is het mogelijk om bijvoorbeeld te stoppen met roken of om een betere balans te vinden tussen werk en privé. „Eigenlijk ben ik over gedragsveranderingen heel sceptisch. Kijk maar om je heen. Als we nu eens samen zouden besluiten dat we vrede willen in het Midden-Oosten. Briljant toch? Maar we doen het niet. Iedereen wil graag alles beter doen. Maar het lukt niet. Zo zit een mens in elkaar en dat wordt nooit beter.”

Ziet u daar een Bijbelse lijn in?

„Ik denk dat de Bijbel adequaat beschrijft dat we tot dingen geneigd zijn die voor onszelf niet goed zijn. Drie woorden dicteren ons gedrag: ik, hier, nu. Dat uit zich in milieuproblemen, fileproblematiek en graai­gedrag. Alleen met die andere 5 procent zijn we in staat om na te denken over de ander, straks, daar. Toch ben ik een optimist. Ook al is het glas niet eens halfvol, dan is het toch de moeite waard om je aandacht te investeren in dingen die wél goed gaan.”

Kan iemand met uw aanpak bijvoorbeeld ook zijn huwelijk redden?

„Absoluut. Het gedrag ten opzichte van je partner is dat deel van de relatie dat je het beste onder controle kunt houden. Dus wil je iets veranderen, begin dan bij jezelf. De Amerikaanse onderzoeker John Gottman stelt dat je tien jaar van tevoren kunt voorspellen of een huwelijk standhoudt of niet. Simpelweg door te kijken naar positieve en negatieve emoties in een willekeurig gesprek. Als je in staat bent om bij je partner vijf keer meer positieve emoties op te roepen dan negatieve, dan nadert de kans op een bestendig huwelijk de 100 procent. Wordt de verhouding kleiner, dan stijgt de kans op een echtscheiding navenant.”

Uitgaande van de 80/20-regel moeten er veranderingen bij uzelf mislukt zijn.

„Ik probeer al jaren mijn drift een beetje in toom te houden, dat blijft moeilijk. Nog steeds kan ik om kleine dingen heel boos worden. En dan denk ik achteraf: is dat nu nodig?”

En vooruit, wat zijn uw succesverhalen?

„Ik was echt flink te zwaar en ben toch een kilo of vijftien kwijtgeraakt. Belangrijker is dat ik in overleg met mijn vrouw de grenzen heb bepaald van mijn ambities. Als ondernemer wil ik graag groeien, ook financieel. Maar correspondeert dat met de wijze waarop ik wil leven? Nee dus. Daarom hebben we afgesproken dat ik voor mijn vijftigste geen internationale avon­turen aanga. Een bewuste keuze.”

Wat is voor u dan belangrijker in het leven?

„Het klinkt heel blasé, maar ik wil er zijn voor mijn vier dochters. Dat begint met dagelijkse aanwezigheid. Ik heb dit jaar verschillende afspraken afgezegd om de avondvierdaagse te kunnen lopen met mijn kinderen. In geld uitgedrukt betekent dat een behoorlijk investering, maar op een andere manier levert die keuze ontzettend veel op. Dat ervaar ik ook als ik naar het voetballen kijk van mijn dochter Isabelle.”

En dan komt aan de zijlijn de coach in u naar boven?

„Nee, nee, we hebben als ouders de afspraak dat we niet luidkeels aanmoedigen. Iedereen heeft daar gelukkig een hekel aan.”

Iedere dag als Ben Tiggelaar zijn computer opstart verschijnt als eerste de internetpagina cqod.com in beeld: Christian Quotation of the Day, een Engels­talige site met dagelijks een christelijke wijze uitspraak. „Ideaal voor mensen die altijd haast hebben, zoals ik. Als ik de computer start, zie ik die boodschap het eerste. Ik weet dan weer wat echt belangrijk is in mijn leven. Het is een simpele manier om onbewuste gedrags­processen voor te sorteren voor de rest van de dag.”

Zijn trouwtekst uit Jozua 24 draagt Tiggelaar als een levensmotto met zich mee: Maar aangaande mij, en mijn huis, wij zullen de Heere dienen. „Als ik zie wat God voor een mens wil doen in Zijn Zoon Jezus Christus, dan wil ik de Heere dienen. Ook als dat tegen mijn gevoel ingaat. Als christen moet je een beetje tegendraads zijn. Dat komt tot uiting in de bewuste keuzes van alledag. Niet afwachten, maar domweg aan het werk gaan met de gekregen talenten.”

Is het een keuze om christen te zijn of is dat genade?

„Met die vraag houd ik me niet bezig, daar zijn al genoeg kerkscheuringen door veroorzaakt. Ik ben geen theoloog. Wat voor mij als een paal boven water staat is dat ieder mens Jezus Christus moet leren kennen als Verlosser. Ik ben lid van de hervormde Adventkerk in Amersfoort, maar bezoek ook regelmatig de Bethelkerk, een baptistengemeente in Drachten. In beide kerken denken ze al heel verschillend over deze vraag, terwijl het allemaal broeders en zusters zijn.”

Zijn christenenen te veel bezig met theologische fijnslijperij?

„Ja, dat vind ik wel. Het probleem met christenen is dat ze oorlog kunnen voeren om punten waarvan de buitenwereld zegt: „Waar gaat het ook alweer over bij jullie?” Als ik geen christen was, zou ik me een kriek lachen om de ontzettende strijd die christenen voeren over de vraag of de aarde nu wel of niet in zes dagen is geschapen en wat een homo nu wel en niet mag. Ik zeg niet dat het onzindiscussies zijn, maar er gaat geen getuigenis van uit. Door dat soort issues laten christenen zich terugdringen uit relevantere maatschappelijke discussies. Eigenlijk zouden we met z’n allen een mediatraining moeten volgen.”

Hoe gaat u zelf het gesprek aan?

„Ik zeg dat ik als christen ieder mens waardevol vind en dat ik geloof dat God een bedoeling heeft met ons allemaal. De kern van het geloof is dat je Jezus Christus leert kennen. Wie Hij was, wat Hij deed en wat Hij van ons vraagt. Zelfs atheïsten geven toe dat Jezus op zijn minst een heel bijzondere figuur was. Dan heb je al een aanknopingspunt voor een gesprek. En dat vind je niet als je direct begint met de grote strijdpunten.”

U zegt ergens dat uw geloof steeds eenvoudiger is geworden. Leg eens uit.

„In mijn studietijd hield ik me erg bezig met theologische kwesties, ik wilde in mijn jeugdige overmoed God begrijpen tot een paar cijfers achter de komma. Ieder antwoord riep echter weer nieuwe vragen op. Een volledig begrip valt simpelweg niet te krijgen. Ik heb geleerd met mijn verstand te buigen, daarmee accepteer ik dat er zaken zijn die ik niet kan beredeneren. Daar ga ik ook niet over in discussie. Ik geloof ze, ook al druisen ze tegen mijn verstand in.”

Merken deelnemers van seminars ook dat u christen bent?

„Ik doe natuurlijk allereerst gewoon mijn werk. Tegelijkertijd steek ik mijn overtuiging niet onder stoelen of banken. Maar als ik het podium opkom kan ik niet zeggen: „We zouden het gaan hebben over management, maar ik kom met een heel ander verhaal.” Dat is hetzelfde als een schilder zijn kwast laat liggen en zegt: „Ik kom u bekeren.” Er kleven bovendien risico’s aan het gebruik van de Bijbel als managementboek. Principes die in de mode zijn, worden nogal eens met een Bijbels citaat plotsklaps tot Bijbels management gebombardeerd. Dat is te makkelijk. Geef mij een Koran, ik blader wat en kan een tekst vinden waarmee ik een moderne managementaanpak kan verdedigen.”

Een aantal keren per jaar brengt Tiggelaar wel bewust de Bijbelse boodschap. Op verzoek treedt hij op in laagdrempelige kerkdiensten. Zijn bewondering voor predikanten is erdoor toegenomen. Tiggelaar twijfelt even. „Nu ga ik iets ergs zeggen… Zonder iets van de inhoud af te doen, maar predikanten zouden meer aandacht moeten geven aan de manier van presenteren. In veel diensten, ook de laagdrempelige, worden onbegrijpelijke formuleringen gebruikt.”

Voorbeeld?

„Een woord als genade gebruiken wij heel makkelijk. Maar een niet-christen snapt echt niet waar je het over hebt.”

Bent u niet bang dat veel aandacht voor de verpakking ten koste gaat van de diepgang van de boodschap?

„Als dat zo is, dan is een predikant lui. Het mag best intellectuele inspanning kosten om alles eenvoudig te verwoorden. Jezus Zelf had een diepgaande boodschap. Dieper kan niet. Maar was Hij onbegrijpelijk voor de mensen in die tijd? Dus niet.”

De wieg van Ben Tiggelaar (1969) staat in Veendam. Na de afronding van het atheneum studeert hij communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Zijn eerste baan vindt hij bij Adformatie, een tijdschrift voor de reclamewereld. In 1999 komt zijn eerste boek uit: ”Internetstrategie”. De publicatie van ”Dromen, durven, doen” in 2005 zorgt echter voor de doorbraak. Van dit boek zijn meer dan 150.000 exemplaren verkocht en het is ook in het Engels verschenen.

Op zijn website omschrijft Tiggelaar zich als on­afhankelijk onderzoeker, schrijver en trainer. Verder geeft hij lezingen en organiseert hij ieder jaar de seminars ”MBA in één dag”, ”Dit wordt jouw jaar!” en ”De 5/95-doorbraak!”

Tiggelaar is getrouwd met Ingrid. Samen hebben ze vier dochters: Maria, Isabelle, Emma en Bernice. Het gezin is lid van de Adventkerk, een hervormde gemeente van Gereformeerde Bondssignatuur in Amersfoort.