De Bezige Bij publiceerde in een fraaie band de verzamelde gedichten van de Vlaming Claes. Daarmee verscheen een overzichtsbundel die bij de christelijke poëzieliefhebber gemengde gevoelens zal oproepen.Wie een blik werpt op Claes’ bibliografie duizelt het al snel; naast romans schreef hij flink wat verhalen, essays en gedichten. Daarnaast vertaalde hij het werk van grootheden als Sappho, Rilke, Joyce en Eliot, en verdiende hij zijn sporen als bloemlezer. Recent verscheen ”Lyriek van de Lage Landen”, een indrukwekkende canon (met korte toelichtingen) van de Nederlandse poëzie.

Paul Claes is een literaire allrounder en de waardering voor zijn kunnen bleef niet uit: verschillende nominaties en bekroningen vielen hem ten deel, waaronder de Martinus Nijhoff Prijs voor zijn poëzievertalingen en de Belgische Staatsprijs in de discipline essay en kritiek. Hij is behalve literator en vertaler werkzaam als hoofddocent aan de faculteit letteren van de Katholieke Universiteit Leuven. Zijn poëziedebuut ”De Zonen van de Zon” stamt uit 1983; onder dezelfde titel zijn de tot dusver gepubliceerde dichtbundels –zeven in totaal– onlangs in één handzaam deel samengevoegd.

Doolhof

Het lyrisch oeuvre heeft veel weg van een doolhof, je verdwaalt er gemakkelijk in. De erudiete dichter veronderstelt bij zijn publiek een even grote belezenheid als waarover hij zelf beschikt: om zijn gedichten te kunnen doorgronden moet je in het bezit zijn van een brede en diepgaande culturele geletterdheid. Het werk rust op verwijzingen naar allerhande bronnen van de literatuur, kunst, mythologie en wereldbeschouwing uit verschillende perioden en windstreken.

Neem een cyclus als ”De Bloomiade”, een versificatie van het lijvige en volgens velen onleesbare boek ”Ulysses” van James Joyce. Voor iemand die niet goed thuis is in deze invloedrijke modernistische roman valt daar maar weinig plezier aan te beleven. Niet alleen naar inhoud, maar ook naar vorm zoekt Claes aansluiting bij de traditie zonder te vervallen in gekunstelde of gedateerde, droge verzen.

Duidelijk stelt hij de geschiedenis in dienst van zijn eigen creaties. Dan lees je weliswaar een klassiek distichon of een shakespeareaans sonnet, maar altijd wel in de variant Claes. ”Ken uw klassieken” zou een passend motto zijn voor op het schutblad van ”De zonen van de zon”.

Omdat de dichter bovendien in verschillende talen schrijft is het geen overbodige luxe om je kennis van zowel de klassieke als de moderne vreemde talen goed op orde te hebben. Dit zijn stuk voor stuk drempels voor de gemiddelde lezer.

Storend

Wat in combinatie met expliciet erotisch geladen gedichten en plat taalgebruik stoort, is de wijze waarop Claes met de Bijbel omgaat. Het wekt geen verbazing dat de schrijver ook vanuit deze bron zijn inspiratie put en verbanden tussen zijn eigen teksten en de inhoud van het Boek der boeken construeert. Voor hem is de Bijbel echter niet meer dan een cultureel gegeven, laat staan het gezaghebbende Woord van God. Claes plaatst in zijn literaire spel de Schrift op gelijk niveau met de klassieke mythologie, Joyce en zo verder.

In de bundel ”Dochters van Eva” bijvoorbeeld krijgt elk gedicht een Schriftcitaat als motto mee, vervolgens presenteert Claes in vierregelige snedige verzen zijn gekleurde visie op Bijbelse figuren. Verder ziet de dichter op een andere plaats in de kruiswoorden van Christus aanleiding tot een voorstelling die de grens van blasfemie overschrijdt.

Helaas moet hetzelfde gezegd worden over een ander kruisigingsgedicht. Claes voert daarin de Heere Jezus op als een gefrustreerd mens die zijn nederige afkomst achter zich probeert te laten door het nastreven van de droom van goddelijkheid. Zijn fantasie loopt in werkelijkheid uit op een fiasco aan het kruis. Het beeld waarmee Claes eindigt is van een ongekend Godonterend kaliber en meer dan smakeloos bovendien.

Verdrietig dat een kundig poëet zijn talenten ook op die manier inzet, want onder de verzamelde gedichten bevinden zich toch echt juweeltjes van taal- en beeldgebruik. Indringend weet hij in kort bestek het leven tussen hoop en vrees van Penelope te schilderen, daarbij het oorspronkelijke verhaal naar zijn hand zettend. Terwijl haar man, de Griekse held Odysseus, druk doende is met zijn omzwervingen houdt de echtgenote zich door middel van een list de horde opdringerige mannen van het lijf. Zij belooft te hertrouwen zodra ze het doodshemd voor haar schoonvader heeft voltooid; ’s nachts haalt ze in het geheim telkens weer haar weefwerk uit.

Zo kent het dichterlijke oeuvre van Claes naast lichtpunten onmiskenbaar schaduwzijden; in zijn handen blijkt een fictieve heldin beter af dan Christus de Heere.

N.a.v. ”De Zonen van de Zon, Verzamelde gedichten”, Paul Claes; De Bezige Bij, Amsterdam, 2008; ISBN 978 90 234 3286 9; 319 blz.; € 19,90.