Geen van de kerkgangers ziet dat het de bangste uren zijn uit het leven van de 36-jarige officier. Maar zelf voelt hij het wel en in die moeilijke tijd zoekt hij schuiling bij het heilige.Het verhaal van overste Stauffenberg staat momenteel weer sterk in de belangstelling door de Amerikaanse film ”Valkyrie”. Ook in Nederland heeft dit geleid tot een reeks boeken over het verzet tegen Hitler in Duitsland, meestal uit het Duits vertaald.

”Complot tegen Hitler” van Guido Knopp en ”Operatie Walküre” van Tobias Kniebe hebben een vrijwel identieke inhoud. Ze beschrijven de belangrijkste van de ruim veertig aanslagen op Hitler. De meeste aandacht gaat uit naar de kansrijkste machtsgreep, op 20 juli 1944. Daar waren veel hoge officieren bij betrokken. Een groot deel van de Duitse legertop zou hen steunen als Hitler zou omkomen. Maar toen lang onduidelijk bleef of de Führer inderdaad dood was, eindigde de staatsgreep in een chaos.

Hitler zelf zag in het mislukken van de aanslag de „hand van de voorzienigheid.” Omstanders hoorden hem vaak zeggen: „Mij overkomt toch niets.”

Dienstbaarheid

Stauffenberg staat achter in de kerk als hij de korte dienst bijwoont. Een paar maanden eerder is de overste (kolonel) bevorderd tot stafchef van het vervangingsleger.

Vanaf begin juni is Stauffenberg –die stamt uit een oud Duits geslacht dat zich kenmerkt door dienstbaarheid aan het land– regelmatig aanwezig bij besprekingen met de Führer. Dit brengt de uitvoering van een oud plan binnen handbereik.

Aanvankelijk was Stauffenberg blij dat Hitler Duitsland zijn zelfvertrouwen teruggaf. Maar al snel groeide de twijfel. Na het wrede optreden in Polen najaar 1939 hoorde men de jonge militair steeds vaker over het omverwerpen van het regime.

Terwijl Stauffenberg opklom in de rangen, besprak hij de mogelijkheid van een staatsgreep met andere militairen. Wie de geschiedenis bestudeert, krijgt de indruk dat dit thema onder militairen geen taboe was.

Toen de grond in Duitsland hem te heet onder voeten werd, vertrok Stauffenberg naar het front in Noord-Afrika. Daar raakte hij zwaargewond. Hij verloor zijn rechteroog en behield alleen drie vingers van zijn rechterhand. Zijn revalidatie was een voorbeeld van doorzettingsvermogen. Na verloop van tijd strikte hij weer zijn eigen stropdas.

Tijdens dit ‘ziekteverlof’ rijpte ook het plan voor de staatsgreep. De samenzweerders gebruikten hiervoor het draaiboek voor de Operatie Walküre. Dat was een militair plan waarin de weermacht bij een volksopstand het heft in handen zou nemen. Het was ook bruikbaar voor een machtsovername zodra Hitler dood was.

Een paar keer vertrok Stauffenberg met twee zware explosieven in zijn tas naar besprekingen met Hitler. Maar omdat SS-leider Himmler telkens afwezig was, stelde hij de aanslag enkele keren uit. Aan de vooravond van 20 juli besluit hij de Führer hoe dan ook om te brengen. Met Himmler kon later wel worden afgerekend.

Uitgebreid beschrijven historici wat er die dag allemaal is gebeurd – en fout is gegaan. De moeder van alle fouten is dat Stauffenberg bij het scherp stellen van de bom slechts één explosief in zijn tas doet. Het tweede geeft hij aan zijn adjudant. Waarom weet niemand. Waarschijnlijk in de haast, en door de psychische druk.

Nadat de stafchef de kamer voor een „dringend telefoontje” heeft verlaten, plaatst iemand de tas aan de andere kant van de zware tafelpoot. Een paar minuten later komt de klap. Van de 24 personen in de kamer zijn er ‘slechts’ vier dood. Hitler komt er met wat schrammen en geschroeide haren vanaf. Er zou weinig hoop voor hem geweest zijn als beide explosieven in de tas hadden gezeten.

Vlak na de explosie rijdt Stauffenberg met zijn wagen langs de ontplofte barak, trekt de conclusie dat de Führer dood is en zet ”Walküre” in gang. Maar door twijfel over Hitlers dood durft vrijwel geen officier mee te werken. Ook Stauffenbergs eigen generaal, Friedrich Fromm, zal pas meewerken als hij weet dat de samenzweerders aan de winnende hand zijn.

De hele operatie loopt dus uit op een totaal fiasco. Tot op het moment van zijn arrestatie in Berlijn rond elf uur ’s avonds is Stauffenberg tevergeefs bezig de zaak vlot te trekken, al telefonerend met alle hoofdkwartieren in Europa. Generaal Fromm is nu ineens wel voortvarend en veroordeelt vier officieren tot de kogel. Even na middernacht worden ze in het licht van de koplampen van een legervoertuig neergeschoten. Enkele anderen beroven zichzelf van het leven.

Het kordate optreden van Fromm baat hem echter niet. Later wordt hij zelf –met zo’n 200 anderen– ter dood veroordeeld omdat hij niet al in een vroeg stadium de plannen voor de staatsgreep heeft doorkruist.

N.a.v. ”Operatie Walküre. Het drama van 20 juli 1944”, door Tobias Kniebe; uitg. Cossee, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 5936 226 0; 255 blz.; € 26,90;

”Complot tegen Hitler”, door Guido Knopp; uitg. Kok Omniboek, Kampen, 2008; ISBN 978 90 5977 352 3; 270 blz.; € 18,95.