Kunnen computers geloven? We stellen deze vraag met enige schroom. Geloven is heel persoonlijk en divers. Denk aan de islam, het boeddhisme, het hindoeïsme, het katholicisme, het protestantisme. Iedereen heeft zijn eigen waarheden, zijn eigen geloof.Een computer kan gevoed worden met de teksten en regels van de Koran of van de Bijbel alsmede met die van de Heidelbergse Catechismus. Maar helaas, het correct uitvoeren van al deze regels en het naleven van alle voorschriften maakt van een computer nog geen gelovige, zelfs niet als die computer kan bidden en preken.

Toch is de vraag of computers kunnen geloven niet onzinnig, omdat deze raakt aan de vraag hoe computers zich zullen ontwikkelen. En op die vraag is een heel wat stelliger antwoord mogelijk. We delen die ontwikkeling op in drie delen: de korte, de middellange en de lange termijn.

De komende vijf jaar liggen toetsenbord en beeldscherm onder vuur, dat wil zeggen: de technologische ontwikkelingen vinden op dit gebied plaats. Tussen 2009 en 2015 zullen er technieken ontwikkeld worden waardoor wij kunnen spreken tegen computers en zij tegen ons. Op beperkte schaal zijn die computers nu al aanwezig, maar van een echte conversatie tussen mens en computer is op dit moment nog geen sprake.

Is de computer van de nabije toekomst in staat onze non-verbale communicatie te begrijpen? Met de grote en duidelijke gebaren zal hij geen moeite hebben, maar de bedoelde en vooral de onbedoelde emoties vormen een ware uitdaging.

Zoals ik in de komende vijf jaar doorbraken verwacht op het gebied van cognitie en taal, zo verwacht ik analoge doorbraken op het gebied van perceptie en “vision” in de komende dertig jaar. De automatisch bestuurde auto zal dan net zo veelvuldig gebruikt worden als nu internet.

Het geven van een visie op de lange termijn is een van de moeilijkste onderwerpen die er zijn. Daarvoor doen we eerst een stap terug. In 1997 versloeg schaakcomputer Deep Blue wereldkampioen schaken Gary Kasparov. Zo’n omslagpunt zal steeds vaker voorkomen, bijvoorbeeld op het gebied van dammen, kaartlezen, taalbeheersing, rechtspraak en het herkennen van emoties.

Voor perceptuele taken voorzien we een omslagpunt omstreeks 2050, wanneer een team van elf robots beter zal kunnen voetballen dan het beste menselijke team. Omstreeks 2080 zullen computers in hun juridische beslissingen ook ethische motieven op een juiste manier kunnen wegen. Computers zullen op de lange duur beter zijn dan mensen op alle gebieden, omdat zij ook in staat zijn menselijk gedrag te produceren.

De computer van de toekomst is een robot of een avatar met de gedaante van een mens, of een min of meer op een mens lijkend wezen zoals Shrek uit de gelijknamige animatiefilm. Op een scherm of op een mobiel schermpje van de toekomstige computer gaan we de dialoog aan met Shrek of een andere avatar. De computer past zich aan de gebruiker aan in plaats van andersom en is in staat non-verbale signalen te herkennen zoals het fronsen van de wenkbrauwen of het lachen als een boer die kiespijn heeft.

Speciale band

Afgaande op de vele sciencefictionfilms lijkt de ontwikkeling van een dergelijke vriendelijke computer een trivialiteit, maar in werkelijkheid is het een zeer complexe onderneming. De onderschatting van de complexiteit wordt veroorzaakt door het gemak waarmee wij als mensen onderling communiceren. In vergelijking met schaken of redeneren is dergelijke communicatie voor ons veel eenvoudiger. Voor computers is hier echter het omgekeerde het geval. Schaken is goed te vertalen in voor de computer begrijpelijke termen, maar bij de regels en verschijningsvormen van non-verbale communicatie is dat veel moeilijker.

De toekomstige computer is een begripvolle kompaan die je advies geeft, eruitziet zoals je hem of haar graag ziet, je waarschuwt voor fouten en je steunt bij moeilijke taken. We zullen een speciale band met onze avatars en robots opbouwen en uiteindelijk gaan geloven dat ze echt bestaan.

Recent onderzoek laat zien dat non-verbale communicatie en de verwerking van religieuze ervaringen gebaseerd zijn op dezelfde hersengebieden. Deze gebieden behoren tot de meest recent geëvolueerde en zijn geassocieerd met het herkennen van de intenties van anderen en met de verwerking van taal en metaforen. Ons geloof in de vriendelijke computer komt voor een klein deel voort uit de toenemende rekenkracht en intelligentie van computers en voor het grootste deel uit het besef dat ons vermogen om te willen geloven eindeloos is.

De auteurs zijn respectievelijk hoogleraar informatica en hoogleraar kunstmatige intelligentie aan de Universiteit van Tilburg. Dit artikel is gebaseerd op hun vrijdag gehouden oratie ”Geloof in Computers”.