Na 11 september 2001 is er een reeks publicaties over de islam verschenen. Christopher Catherwood analyseert de drie abrahamitische religies, jodendom, christendom en islam, en brengt de verschillen in kaart in een boek dat er zijn mag. De auteur wordt onder andere aangeduid als adviseur van Tony Blair. In het boek zelf wordt dat (slechts) onderbouwd op grond van „een achtergrondrapport” dat hij na 9/11 maakte voor de Britse premier. Daarin gaf hij aandacht aan de zeventiende-eeuwse auteur John Locke, die bekendheid kreeg door zijn ”Letter Concerning Toleration” (1689), waarin hij de zinloosheid van dwang inzake religie omschreef.Belangrijker is dat de schrijver, zoon van de voormalige vicevoorzitter van het Europees Parlement Fred Catherwood, meedeelt dat hij in dat deel van Engeland woont waar men heeft vastgehouden aan zijn puriteinse wortels. Daardoor heeft de universiteitsstad Cambridge zelfs de bijnaam ”Britse biblebelt” gekregen. Zijn waardering voor het puriteinse gedachtegoed steekt hij niet onder stoelen of banken.

Gedeeld

”Een gedeelde God” is de titel van het boek. Vereren we allemaal dezelfde God? vraagt de auteur. Nee, is zijn besliste antwoord. „God verhoort de gebeden van iedereen die Hem aanroept, maar Hij verhoort ze in de naam van Zijn Zoon, Jezus Christus.” Daarop maken moslims geen uitzondering. Als Arabische christenen bidden tot Allah, bidden ze niet tot de God van de islam, maar tot de God die in de Schrift is geopenbaard. De auteur beseft dat zijn visie tegen het zere been is „van de relativistische, alle-religies-zijn-op-hun-eigen-manier-waar-filosofie van het postreligieuze Westen.” Hoewel ook jodendom en islam „openbaringsreligies” zijn, kent alleen het christendom de openbaring van de enige ware God. Het christelijk geloof is bovendien een persoonlijk geloof, terwijl de islam een ”boekreligie” met ”boekverering” is, zonder persoonlijke relatie met Allah.

Het is geen wonder dat de auteur niets heeft met abrahamitische oecumene, maar opkomt voor evangelisatie onder moslims. Dat hij dit ook zo stelt voor de joden vraagt naar mijn oordeel om onderscheiding en nuancering. Hoewel hij die onderscheiding in zekere zin al enigszins aanbrengt als hij opmerkt dat de grootste schade tegenwoordig aan de joodse godsdienst wordt toegebracht door de joden „die in geen enkele religie meer geloven.”

De auteur analyseert intussen grondig de kenmerkende geloofszaken in de drie religies. Maar voortdurend komt hij terug op het kenmerkende verschil tussen het christendom en de islam, gelegen in het geloof in de drie-enige God, geconcentreerd in het verzoenend werk van Jezus Christus en uitgewerkt door de Heilige Geest. De islam kent weliswaar ook Jezus (Isa), maar Hij is niet meer dan „een profeet onderweg naar de profeet, Mohammed.” Hij is geen God en is niet gestorven aan het Kruis.

Wel benadrukt Catherwood dat in veel morele kwesties moslims aan dezelfde kant staan als christenen, vooral als het gaat om toenemend materialisme, secularisme, postmodernisme en „de vaak platte decadentie van onze postreligieuze samenleving.” In veel ethische kwesties (abortus, homohuwelijk) vinden christenen en moslims elkaar. Hij waardeert dit als algemene genade.

Tolerantie

Maar het boek bevat ook nog een andere lijn. Hoe gewelddadig is de islam? De auteur noemt de jihad, letterlijk ”strijd”, maar meestal wordt dit woord geduid als ”heilige oorlog”, het meest omstreden deel van de islamitische leer. Gematigde moslims interpreteren jihad als ”innerlijke, persoonlijke strijd”. Moslims kennen dan ook ”vredelievende leiders”. Extremistische groeperingen echter beroepen zich voor de uitwendige heilige oorlog (niet ten onterechte) op teksten in het centrum van de Koran, waarbij ook twee andere ”wezenlijke bronnen” van de moslimleer moeten worden betrokken, de ”hadith” en de ”soenna”. Maar, zegt de schrijver eerlijk, ook het christendom kent gewelddadige stromingen. Daarom is bijvoorbeeld ook een „politiek neutrale en bijbelse beoordeling” noodzakelijk van de ooit gewelddadige kruistochten. Het christelijk geloof kent echter ten principale geen jihad, maar is een zaak van geestelijke overtuiging, van bekering. Mohammed was ook een militair leider. Dat gold niet voor Jezus.

Een belangrijk aspect in Catherwoods boek is daarom de tolerantie. Hoewel er geen geestelijke eenheid is, kan overeenstemming op ethisch gebied de deur openen naar een gesprek over het Evangelie. „De sharia zal nooit een natie kunnen transformeren.” De soort tolerantie waar Locke van sprak, heeft naar zijn oordeel christelijke wortels: „Ze stamt af van de bijbelse uitleg van bekering, die gebaseerd is op innerlijke veranderingen, niet op geboorte.” Het Edict van Tolerantie in Engeland (1689) vloeit eruit voort. Hij baseert dat ook op het sola fide, alleen door het geloof als de „grote ontdekking van de Reformatie.”

Bastaardkind

Dat is een radicaal ander geluid dan dat van de vroegere Spaanse inquisitie, waardoor mensen werden gemarteld en gedood in naam van de kerk. In een apart hoofdstuk gaat Catherwoord overigens dieper in op de Reformatie, met het wezenlijke belang van het sola Scriptura. De verlichting noemt hij in dat hoofdstuk „het bastaardkind van de Reformatie.” En de Franse Revolutie verslond zelfs haar gematigde kinderen.

Het boek van Catherwood is principieel helder, laat geen enkele ruimte voor syncretisme en is intussen appellerend als het gaat om liefdevolle omgang met mensen van andere religies, met name de moslims, en het getuigenis van het Evangelie jegens hen. Hoewel er de laatste tijd veel is gepubliceerd over de abrahamitische religies, heeft dit boek naar mijn oordeel duidelijk een principiële meerwaarde.

N.a.v. ”Een gedeelde God. Verschillen tussen islam, christendom en jodendom”, door Christopher Catherwood; uitg. Voorhoeve, Kampen, 2008; ISBN 978 90 297 1887 5; 191 blz.; € 18,50.