Het CDA heeft geen aparte paragraaf over waarden en normen in het programma opgenomen, maar in de maatschappij die het CDA nastreeft speelt een en ander wel een belangrijke rol. De partij wil „een samenleving waarin mensen zelf of in hun verbanden en organisaties hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Een samenleving waarin niet overwegend de staat of de markt de dienst uitmaken (…) Een betrokken samenleving waarin respect, fatsoen, integriteit, verantwoordelijkheid en zorg voor elkaar de boventoon voeren.”

De scholen moeten volgens de christen-democraten niet alleen kennis overdragen, maar ook waarden en normen, als aanvulling op de opvoeding thuis. De school als vormende gemeenschap is ook een doel van de LPF, nu nog de tweede partij van het land. De partij wil uiteindelijk dat burgers zich thuis en op straat veilig voelen. De SP legt, evenals het CDA, nadruk op de verantwoordelijkheid van ouders om hun kinderen waarden en normen bij de brengen. De scholen moeten ondersteunend bezig zijn, zij het dat die de leerlingen vooral kritisch moeten leren nadenken over waarden en normen. Concrete voorstellen ontbreken.

Ook de PvdA wil de scholen inschakelen. Een „respectvolle manier van omgang tussen ouders, kinderen en leerkrachten op scholen” is nodig.

De sociaal-democraten kijken ook in de richting van de vreemdelingen. Zij moeten Nederlands leren, ook al zijn ze al langere tijd in ons land. Daarnaast moeten ze zich „vertrouwd maken met normen die in onze wetten zijn vastgelegd.” Concreet noemt de partij daarbij de scheiding tussen kerk en staat, de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen en de gelijkwaardigheid van homo- en heteroseksuelen.

De VVD heeft in het verkiezingsprogramma veel woorden nodig om uit te leggen dat de ruimte en vrijheid die de partij wil geven aan burgers ook verantwoordelijkheid met zich meebrengt. „Onvrijheid en dwang leiden tot onverschilligheid en onverantwoordelijkheid. Vrijheid dwingt tot verantwoordelijkheid. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vrijheid van een ieder om eigen lot en leven vorm en inhoud te geven. Verantwoordelijkheid om dat te doen, met inachtneming van de wetten en regels van het spel, de geldende normen en waarden en de gerechtvaardigde belangen van anderen.”

De oorzaak van verslonzing van burgerlijke verantwoordelijkheid (het niet naleven van regels) en verslonzing van bestuurlijke verantwoordelijkheid (het niet handhaven van regels) ligt volgens de VVD in de overregulering door de overheid. „Geef burgers meer ruimte, maar handhaaf de gestelde regels”, zo luidt het devies in het liberale verkiezingsprogramma.

Bij de andere partij met liberale wortels, D66, komt het begrippenpaar ”waarden en normen” niet voor in het verkiezingsprogramma. Een zoekmachine op de internetsite geeft aan dat het woord normen alleen voorkomt bij de veiligheidsnormen van Schiphol en bij het asielbeleid. Het woord ”waarden” komt alleen voor bij arbeidsvoorwaarden en huwelijkse voorwaarden.

GroenLinks maakt het wel concreter. De partij vindt dat aandacht voor waarden en normen, „ook optreden is tegen schreeuwerigheid, onbeschoftheden en ongeduld in wachtkamers, de sociale dienst, de eerstehulpafdelingen van ziekenhuizen of aan de balie van overheidsdiensten. Het gaat ook over het naleven van milieuregels, over juist declareren en het zorgvuldig omgaan met je curriculum vitae, over het voorkomen van exhibitionistische zelfverrijking. Het moet weer gewoon worden dat mensen elkaar op hun gedrag aanspreken. Op een respectvolle, niet escalerende manier, dat wel.”

Leefbaar Nederland doet ook een concreet voorstel. De partij wil kleinschalige experimenten starten waarin burgers in een moreel convenant afspraken maken over herstel van omgangsvormen. Daarin moet ook staan hoe men elkaar aanspreekt als iemand zich niet aan de afspraken houdt.

ChristenUnie en SGP houden ieder in hun eigen klankkeur de kiezers voor dat zij willen luisteren naar bijbelse waarden en normen. „Praten over waarden is zinloos, als de daden achterwege blijven: Drugsbeleid, prostitutie, huwelijk en gezin, de beschermwaardigheid van het leven, maar ook christelijk onderwijs, zorg voor zwakkeren, zorg voor verre naasten, internationale gerechtigheid en het beheer van Gods schepping”, zo staat in het programma van de ChristenUnie.

De SGP noemt daarnaast als concrete punten het terugdraaien van het zogenaamde homohuwelijk en het afschaffen van adoptierecht door homoparen. Het is de partij „te doen om een samenleving die doortrokken is van bijbelse waarden en normen. Dat is een gelukkige samenleving. Een maatschappij die ingericht is naar de Bijbel, kan op de zegen van God rekenen. En die zegen maakt rijk, zowel in geestelijk als in tijdelijk opzicht.”

Je zou het haast vergeten, maar politiek gaat over meer dan poppetjes en proefbalonnen. In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 22 januari aandacht voor de verkiezingsprogramma’s. Aflevering 3: waarden en normen.