Het Spoorwegmuseum had al langer de wens om een grote tentoonstelling te organiseren over koninklijke treinen te organiseren. Een wens die niet zomaar in vervulling ging, omdat deze wagons tot de topstukken van veel spoorwegmusea behoren. „Het is een grote operatie. Musea zijn zuinig op deze rijtuigen en houden ze liever thuis. Bovendien is het transport duur. Ook verzekeringtechnisch vraagt deze tentoonstelling erg veel”, zegt Evert-Jan de Rooij van het Utrechtse Spoorwegmuseum.April 2010 zal het er toch van komen. „Er moeten nog handtekeningen worden gezet, maar we hebben een aantal interessante toezeggingen: uit Engeland, Scandinavië en uit Portugal.”

Sommige eigenaren zien het niet zitten om een compleet rijtuig te sturen, maar zijn wel bereid onderdelen uit te lenen. „Zo krijgen we van een rijtuig van de Russische tsaren uit 1880 interieurstukken, meubilair.”

De tentoonstelling, met de titel ”Royal Class”, zal van april tot september 2010 te zien zijn.

Opruimen
Het Spoorwegmuseum had graag meer Nederlandse koninklijke rijtuigen willen tonen, maar dat gaat niet. Het museum beschikt slechts over één koninklijk treinstel: de rijtuigen van koningin Juliana en prins Bernhard uit de jaren 50. De rest is er niet meer. „Het vervelende voor ons is dat er tijdens en na de Tweede Wereldoorlog veel verloren is gegaan. Tijdens de oorlog hebben de Duitsers veel in beslag genomen en vernield. Na de oorlog hadden de spoorwegen een directeur die erg van opruimen hield. Hij wilde alles moderniseren. Dat had met die tijd te maken: vooruitgang, wederopbouw. Als hij ergens een oude trein zag staan, liet hij die direct naar de sloper brengen. Helaas”, vertelt de voorlichter van het Spoorwegmuseum. „Het kan ook met de volksaard te maken hebben gehad. Na de oorlog was veel materiaal nodig, misschien dat dat ook een reden voor de sloop is geweest.”

Volgend jaar komt er weer een koninklijk rijtuig bij. Voor de tentoonstelling laat het Spoorwegmuseum een replica van het salonrijtuig 1, oftewel de Sr1, bouwen. Het gaat om een koninklijk rijtuig uit 1864. „In de 19e eeuw bestonden er verschillende spoorwegmaatschappijen; concurrenten van elkaar. Die hadden allemaal hun eigen koninklijke rijtuigen. De keuze is gevallen op de Sr1. Het is niet het meest bijzondere koninklijke rijtuig, maar wel het exemplaar waarvan de meeste tekeningen en gegevens bewaard zijn gebleven.”

De Sr1 is in 1864 gebouwd door de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij, de HSM of HIJSM, voor koningin-moeder Anna Paulowna, de echtgenote van koning Willem II. De koningin reisde graag per spoor. „Zelf heeft ze er echter niet meer in gereden. Ze is kort na de oplevering overleden. De trein is in de decennia erna wel door andere leden van de koninklijke familie gebruikt”, weet De Rooij. Tot in de jaren 80 van de negentiende eeuw reisde prins Frederik, een broer van koning Willem II, regelmatig met de Sr1. Het rijtuig -als eerste uitgerust met houten wielen- is een paar keer aangepast. „De Sr1 is later in de 19e eeuw omgebouwd voor gebruik op smalspoor, toen alle spoorlijnen in die zin werden aangepast.”

Het historische rijtuig wordt nagebouwd door de firma Kloosterboer uit Purmerend. Het bedrijf is gespecialiseerd in het maken van museuminrichtingen en decors.

Keukenwagen
De Nederlandse koninklijke familie heeft decennialang veel gebruikgemaakt van de trein. Al in 1839 reisden de eerste Oranjes per spoor. Sinds die tijd zijn verschillende rijtuigen voor de Oranjes gebouwd.

De Sr1 deed tot 1903 dienst. In dat jaar kreeg koningin Wilhelmina een nieuwe trein, bestaande uit twee salonrijtuigen, een bagagewagen en een keukenwagen.

Koningin Beatrix beschikt sinds 1995 over een royaal aangeklede wagon, een omgebouwd intercityrijtuig. Zij gebruikt de trein echter zelden; alleen bij speciale gelegenheden, zoals in 1998 bij een feest voor buitenlandse vorsten ter gelegenheid van haar verjaardag en soms op Koninginnedag. De drukke dienstregeling van NS maakt het inzetten van de koninklijke trein lastig.

spoorwegmuseum.nl.