Twee bedrijven die dagelijks worstelen met de verstaanbaarheid van voorgangers zijn Lagarde uit Putten en Wesotronic uit Barendrecht. Ze staan vrijdag en zaterdag allebei op de beurs Kerk en Gemeente in Utrecht.De twee verzorgen veel geluidsinstallaties in kerken van de gereformeerde gezindte. Voor de techneuten van de twee bedrijven is de stem van de voorganger vooral iets van geluidsgolven, hertzfrequenties, reflectie en bits en bytes. Hightech in de kerk.

Geluidsadviseur René Goudriaan van Lagarde laat een reeks plattegronden zien van een kerkgebouw van een oud gereformeerde gemeente in Zuid-Holland. De eerste tekening heeft alle kleuren van de regenboog. „We hebben voor dit gebouw precies laten uitrekenen hoe de spraakverstaanbaarheid is op alle plekken. Bij zo’n berekening wordt rekening gehouden met van alles: wel of geen gordijnen, plavuizen of vloerbedekking, het aantal kerkbezoekers, de bouwmaterialen. Het is de kunst de speakers zo op te hangen dat heel het gebouw op de plattegrond dezelfde kleur heeft. Dan is de verstaanbaarheid van de predikant overal even goed.” Dat vraagt om veel rekenwerk door geluidstechnici en akoestisch adviesbureaus.

Toch blijft het altijd weer een verrassing hoe een gebouw klinkt, zeggen Leonard Roukens en Cor-Niels Paans van Wesotronic. „Wij wonen als het kan de eerste dienst bij. Dan zit je toch even met het zweet in je handen. Gaat het goed? Hoe klinkt het? Het is de eerste keer dat de kerk gevuld is met mensen. Dat is heel anders dan wanneer de kerk leeg is.”

Architect
Ingewikkelde berekeningen zijn geen garantie voor succes, weten de techneuten uit ervaring. Zij maken het regelmatig mee dat de akoestische berekeningen toch niet sporen met de werkelijkheid. Dat is vervelend, vindt Roukens: „Bij de ingebruikname worden wij erop aangekeken dat het geluid niet goed is, maar de fout ligt elders. Soms laat de architect zich te veel leiden door de esthetiek. Er mogen dan op bepaalde plekken geen speakers worden geplaatst, terwijl dat voor de spraakverstaanbaarheid wel gewenst is. In dat spanningsveld is de mening van de architect veelal bepalend.”

De geluidsadviseurs zouden graag nog eerder bij het ontwerpproces betrokken willen worden. „Soms moeten achteraf allerlei dure voorzieningen worden getroffen, omdat de akoestiek te heftig is en de predikant slecht verstaanbaar. Als wij eerder kunnen meedenken, zijn die uitgaven te voorkomen.”

Er zijn ook botsende belangen rond kerkbouw. „Voor een orgel is een galm van een paar seconden mooi, maar voor de spraakverstaanbaarheid van de voorganger juist niet. Mensen krijgen het geluid dan van alle kanten terug. Dat luistert niet prettig. Toch wint de orgelcommissie het nogal eens op dit punt.”

De spraakverstaanbaarheid moet echter voorgaan, vindt Paans. „Waar gaat het in een kerk in de eerste plaats om? Om de Woordverkondiging. Het grootste deel van de tijd dat mensen in een kerk zijn, luisteren zij naar een predikant of ouderling. Dat moet dus goed gaan. Het orgel moet op de tweede plaats staan.”

De twee Wesotronicmedewerkers vinden dat bouwcommissies en kerkenraden vaak te zuinig zijn als het om geluidstechniek gaat. „De grootste installatie die wij ooit gebouwd hebben voor een kerk zal circa 40.000 euro hebben gekost. De zalen waren daarbij inbegrepen. Er zijn kerken met een orgel van meer dan 1 miljoen euro. Dat staat niet in verhouding gelet op het doel van een kerkgebouw. Dat is geen verkooppraatje. Het gaat ons erom dat het geluid in een kerk gewoon goed moet zijn.”

Digitaal
René Goudriaan van Lagarde benadrukt dat met digitale geluidsinstallaties tegenwoordig veel mogelijk is. „We kunnen die zo inregelen dat het geluid bijvoorbeeld precies tot de achterste bank komt, maar niet hard tegen de achterwand weerkaatst. We kunnen de geluidinstallatie ook voorprogrammeren op andere situaties: een zaal die opengaat, declamatie tijdens een kerstdienst, een trouw- of rouwdienst met slechts een beperkt aantal bezoekers voor in de kerk. Voor elke situatie kan de koster een andere stand kiezen. Automatisch worden dan speakers en microfoons in- of uitgeschakeld. Hij hoeft zelf niet meer met allerlei schuifjes en volumeknoppen aan de gang; dat zit allemaal al in het geheugen.”

Digitale geluidsinstallaties kunnen veel, maar niet alles, zegt Goudriaan. „In een gebouw met veel akoestiek lost een digitale installatie de problemen niet op.”

De medewerkers van Wesotronic stemmen daarmee in. „Digitaal is geen toverwoord. Vooral het gebouw is bepalend voor de geluidskwaliteit. De natuurkundige structuur van een kerk vorm je ook met digitale apparatuur niet om. In een oud historisch kerkgebouw hangen we soms veel analoge speakers met weinig vermogen op, dat werkt in zo’n monument meestal beter dan een dure digitale installatie.”

Lipmicrofoon
Goede microfoons zijn eveneens van wezenlijk belang, maar ook die kennen hun beperkingen. Roukens: „Ik zeg altijd: Wat niet in de microfoon komt, komt er ook niet uit. Wij zijn wel eens benaderd door een gemeente waarvan de voorganger een spraakprobleem had. Dan zeg ik eerlijk: Wij kunnen het stemgeluid versterken, maar niet verbeteren.”

De afstand van de microfoon tot de mond is ook belangrijk. „Bij sommige voorgangers hangt hij op de buik. Nee, een microfoon moet op de revers. Hoe dichter bij de mond, hoe beter het geluid.”

Roukens zou alle voorgangers het liefst een lipmicrofoon aanmeten, zoals die ook in de theater- en tv-wereld wordt gebruikt. „De microfoon zit dan vlak voor de mond. Ook al zie je het apparaatje bijna niet, voor de meeste kerken is dat een stap te ver.”

Zwanenhals
Verstaanbaarheidsproblemen vragen niet altijd om dure oplossingen. Een kleine ingreep is soms al voldoende, zegt Roukens. „In een kerk in Groningen was het geluid slecht. Er werd gebruikgemaakt van een tafelmicrofoon. Die heb ik vervangen door een speciale richtmicrofoon met een kleine zwanenhals. Toen was het probleem opgelost. Dat heeft echt geen duizenden euro’s gekost.”

Paans: „Samen met de klant zoek je naar een optimale oplossing, en dat hoeft niet per se de duurste te zijn. Veel gemeenten hebben geen geld voor dure installaties.”

Luisteraars hebben wel meer wensen dan vroeger, constateert Roukens. „Ze zijn kritischer geworden.”

„Dat is ook geen wonder”, vult Paans aan. „Mensen hebben in hun auto een goede hifi-installatie en thuis een ”surround system”. In de kerk willen ze net zulk geluid.”

---

Digitaal psalmenbord
De beurs Kerk en Gemeente is voor Lagarde het moment om het digitale psalmenbord te introduceren. „Kosters moeten nu soms capriolen uithalen om de borden op te hangen of de nieuwe psalmen klaar te zetten. Wij hebben naar een oplossing gezocht”, vertelt René Goudriaan van het Puttense bedrijf.

De koster kan de psalmen en het te lezen Bijbelgedeelte vooraf voor meerdere diensten invoeren via zijn computer. „Dat kan hij vanuit huis doen of via een computer in de kerk. De koster kan bij elk lijstje aangeven wanneer het op het bord moet verschijnen. Kosters die op zondag geen computer willen aanzetten, kunnen de psalmen dus op zaterdag invoeren en hoeven er dan niet meer naar om te kijken.”

Goudriaan benadrukt het gemak van de nieuwe vinding. Vooral als er kort achter elkaar verschillende diensten in een kerkgebouw worden gehouden, levert het digitale psalmenbord tijdswinst voor de koster op.

Het digitale psalmenbord is door Lagarde zelf ontwikkeld. „We doen sinds kort aan ook aan visuele communicatie: van die digitale reclameschermen langs de weg. Dat bracht ons op het idee om het psalmenbord te ontwikkelen.”

Het digitale bord kan in allerlei uitvoeringen worden geleverd. „Met een moderne, strakke witte lijst, maar ook met een klassieke, een donkerbruine of een andere kleur die bij het interieur van de kerk past.”

De schermen zijn door de ledlampjes overal in de kerk goed zichtbaar. „Voor spiegeling zijn wij niet bang.”

Een digitaal liturgiebord heeft nog meer mogelijkheden, stelt Goudriaan. „In kerken waar daar behoefte aan is, kan een kerkenraad ook mededelingen via het bord doen: over zieken of een ander bericht. Het kan allemaal.”

Goudriaan begrijpt dat kerkenraden hun aarzeling bij een digitaal psalmenbord kunnen hebben, maar ziet veel voordelen. „De gereformeerde gemeente in Nederland in Barneveld heeft in de hal van de kerk een digitaal mededelingenbord hangen waarop te zien is welke bijeenkomst in welke zaal plaatsvindt. Bijvoorbeeld voor de catechisaties is dat erg gemakkelijk. Het bevalt goed.”

---

Kerkvideo
De tijd van prekenbandjes is voorbij. De cd heeft de mc uit de markt gedrukt. De kerkenraad van de hervormde gemeente in Bunschoten gaat nog een stap verder; hij is druk bezig met kerkvideo. Belangstellenden kunnen van elke dienst een video-opname op dvd krijgen.

Daarvoor zijn in de kerk twee hogeresolutiecamera’s aangebracht die ook bij weinig licht goed beeld opleveren. Een van de camera’s is beweegbaar en kan vanaf een vaste plek in het gebouw worden bediend. Verder zitten er een paar vaste instellingen in het geheugen, zodat degene die de camera bedient met een druk op de knop de lens bijvoorbeeld op de doopvont kan richten.

De beelden kunnen via een ”stream” ook gelijk worden doorgestuurd naar ’buiten’. Deze vorm van kerktelefonie is erg aantrekkelijk voor ouderen die niet meer naar de kerk kunnen, zegt René Goudriaan van Lagarde. „Het is natuurlijk prachtig als mensen in een bejaardentehuis mee kunnen kijken met de dienst. We krijgen steeds meer vragen over dit product.”

---

Even de handleiding erbij
Kosters hebben anno 2009 meer omhanden dan kerkgangers een plaatsje geven en het glaasje water vullen. Een koster van een hedendaags kerkgebouw moet in ieder geval van een aantal installaties -hoewel veelal voorgeprogrammeerd- de basistechnieken beheersen.

• Klimaatbeheersing (verwarming, koeling, airco en/of luchtverversing)

• Inbraakbeveiliging

• Geluidsinstallatie

• Brandmeldinstallatie

• Kerktelefooninstallatie

• Stofzuiginstallatie

• Verlichting

• Keukenapparatuur

• Kopieerapparaten en geldtelmachines

• Camera-installatie