De Boeing van Turkish Airlines was nog niet neergestort, of er streken Amerikaanse letselschade-experts in Nederland neer om namens de slachtoffers schadeclaims in te dienen. Een voorbeeld van de commercialisering van verdriet, die ook in Nederland toeneemt.In hun haast om klanten te werven, neigen letselschadebureaus er soms naar de zaken eenvoudiger voor te stellen dan ze zijn. Is Turkish Airlines aansprakelijk voor het ongeval of Boeing? Welk recht moet gevolgd worden: het Amerikaanse, het Nederlandse of het Turkse? Er is nog een hele kluwen vragen onbeantwoord.

Maar behalve dat moeten we ons ook afvragen of we alle risico’s wel willen uitbannen. Je hoort zelfs al over slachtoffers die de hulpverlening of de vliegmaatschappij willen aanklagen omdat ze te lang moesten wachten op hulp, of omdat ze hebben zitten rillen in een loods. Willen we zo’n verjuridiseerde samenleving? Wanneer blaast het systeem zichzelf op?

Neem bijvoorbeeld de rechtszaak die gevoerd is naar aanleiding van de dijkdoorbraak bij Wilnis in 2003. Inwoners probeerden hun schade te verhalen op het waterschap, dat verzuimd zou hebben de dijk goed te onderhouden. De eis werd door de Amsterdamse rechtbank afgewezen.

De dijk voldeed aan de eisen die eraan gesteld werden, concludeerde de rechter. In dit geval bleek sprake van vervening, verkruimeling van de dijk. Niemand, ook het waterschap niet, wist dat dat gevaarlijk was.

Veel mensen vonden deze uitspraak onbegrijpelijk. Het waterschap was volgens hen hoe dan ook aansprakelijk. Maar er hoeft niet áltijd iemand aansprakelijk te zijn voor schade. Ook risicoaansprakelijkheid kent zijn grenzen. Een terechte uitspraak, naar mijn idee.

Het tot in detail afdekken van risico’s kan verlammend werken. Dit blijkt onder meer in de gezondheidszorg. Als artsen de hele dag verslag moeten leggen van hun handelen, om zich in te dekken tegen claims, komen ze niet meer aan opereren toe.

Onbetaalbaar

Het systeem wordt op deze manier niet alleen contraproductief, maar ook onbetaalbaar. Verzekeraars zien zich genoodzaakt hun premies te verhogen en ook de staat zal de overheidsaansprakelijkheid via belastingen afwentelen. In alle gevallen is het de burger zelf die de rekening betaalt.

Het is niet eenvoudig om aansprakelijkheid terug te dringen. Waar moet je beginnen? Het is een internationale wereld, zoals de zaak rond het Turkse vliegtuig laat zien. Een fundamenteel debat over de grenzen van het systeem zou echter zonder meer waardevol zijn.

Ik hoor van rechters dat zij daar behoefte aan hebben, maar ook verzekeraars en overheden hebben baat bij zo’n debat. En de individuele burger uiteindelijk ook. De huidige economische crisis is een goede aanleiding om deze discussie te voeren.

De auteur is universitair hoofddocent vermogensrecht en bijzonder hoogleraar recht, religie en samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen.