Volgens de conservatieve filosoof Roger Scruton is alle cultuur geworteld in religie. Allerlei cultuuruitingen, zoals muziekstukken, romans en schilderijen, geven opvattingen door over goed en kwaad, opvattingen die voortkomen uit religie. Tegelijk meent de schrijver dat cultuur los van religie kan voortbestaan. Is dat te rijmen met christelijke opvattingen?In ”Waarom cultuur belangrijk is” neemt de in Amerika werkzame filosoof Roger Scruton het op voor de ”hoge cultuur”. Daarmee bedoelt hij het werk van grote denkers als Plato en Aristoteles, Kant en Hegel; maar ook de muziek van Bach en Mozart en de schilderkunst van Rembrandt en Vermeer. Traditioneel wordt dit culturele erfgoed door universiteiten en hogescholen overgedragen op een volgende generatie.

De laatste jaren wordt het echter, vooral in Amerika, weggezet als het werk van „dode, witte Europese mannen.” De schrijver, die wereldwijd bekendheid geniet als fervent voorvechter van conservatieve beginselen, bestrijdt dat.

Een hoofdstelling van het boek is dat cultuur in religie wortelt. Het verband tussen die twee wordt op de volgende manier beredeneerd. Er is een algemeen menselijk besef van de kwetsbaarheid en onbeheersbaarheid van het leven. Dit besef komt in de cultuur in allerlei vormen tot uitdrukking: in verhalen, muziek, beeldhouwkunst enzovoort. Het besef van menselijke kwetsbaarheid is echter ook nauw verbonden met religie. Religie maakt het mogelijk met die kwetsbaarheid om te gaan. Achter het levensbesef dat in de cultuur naar voren komt, zitten daarom uiteindelijk religieuze opvattingen. Die hebben onder meer betrekking op het onderscheid tussen goed en kwaad, op de moraal. Via schilderijen en muziekstukken, romans en gedichten en talloze andere cultuuruitingen wordt deze kennis overgedragen. Daarom is cultuur voor Scruton ook zo belangrijk. Hij ziet haar als een bron van moraal. Daarmee is ze voor hem de belangrijkste manier om ons oog in oog met een donkere toekomst staande te houden.

Verwerping
Volgens Scruton is het een gevolg van de secularisatie dat veel mensen zich van hun culturele erfgoed afkeren. „De last van dat erfgoed wordt zonder de troost waarover de gelovige kan beschikken ondraaglijk, en daarom wordt er geschimpt op de mensen die het proberen over te dragen (…). Uit hoofde van de cultuur valt niets te onderwijzen, zeggen ze, behalve de vooroordelen van andere tijden.” Deze houding typeert de schrijver als de „cultuur van de verwerping.” Vooral aan de aanhangers van dit standpunt wil dit boek, dat kan worden getypeerd als een pleidooi voor cultuur, een weerwoord bieden. Een belangrijk argument daarbij is dat alle cultuur is gebaseerd op hoe we dingen waarderen, op een oordeel daarover.

Lach
Om duidelijk te maken over wat voor soort oordeel het gaat, verwijst Scruton naar de lach. „Alle met verstand begiftigde wezens lachen - en misschien lachen alleen met verstand begiftigde wezens.” Lachen veronderstelt een beoordeling van een situatie of gebeurtenis. Scruton typeert het als een naar buiten gerichte sociale emotie waaruit geamuseerdheid blijkt. Het is volgens hem een van de manieren waarop mensen van elkaars gezelschap genieten, zich met elkaars verschillen verzoenen en hun gemeenschappelijke lot aanvaarden.

Maar lachen is niet subjectief. Het veronderstelt een oordeel. Om een smakeloze of misplaatste grap lacht men niet. Die veroordeelt men, wijst men af. Een smakeloze grap is niet maar een vergissing, het is een misdraging. Een belangrijk doel van morele opvoeding is kinderen te leren zich niet aan die misdraging schuldig te maken.

Met bovenstaande redenering weerlegt Scruton de kritiek dat elk smaakoordeel subjectief is. In het hart van de cultuur is „echt een soort oordeel” aanwezig en wij houden ons daar voortdurend mee bezig. Dit oordeel is moreel relevant en verbonden met veel van onze diepste sociale instincten. Vanuit dit oordeel, dat eigenlijk ontstaat vanuit een immer voortdurend beoordelingsproces, is een canon van meesterwerken ontstaan. Die canon is een bijproduct van talloze keuzes die gedurende een reeks van eeuwen gemaakt zijn.

Humanistisch
Hoe dicht komen de standpunten van Scruton in de buurt van christelijke opvattingen? Cultuur is voor hem de „bewaarplaats van emotionele kennis, waardoor we de betekenis van het leven als doel op zichzelf kunnen leren begrijpen.” Cultuur „erft van de religie de ’kennis van het hart’, waarvan sympathie de essentie vormt.” Ten slotte is Scruton van mening dat de cultuur ook kan worden overgedragen als de religie die haar voortbracht er niet meer is. „Ja, in die omstandigheden is het des te belangrijker dat de cultuur wordt doorgegeven, omdat ze de enige overdraagbare getuigenis vormt van het hogere leven van de mens.”

Het leven als doel op zichzelf, sympathie als de essentie van religie, cultuur als uitdrukking van het hogere leven van de mens: dat zijn humanistische opvattingen, geen christelijke. Maar Scruton heeft wel oog voor het belang van het christelijke geloof, vooral als bron van moraal.

Iets hogers
Het betoog van dit boek volgt een strakke logica. Dat vraagt veel van de concentratie van de lezer. Wie één denkstap mist, is meteen de draad kwijt. Het is daarom zeker geen gemakkelijk boek te noemen. Die logica geeft het pleidooi echter wel overtuigingskracht. Daarbij weet Scruton ook nog eens heel mooi te verwoorden waarom cultuur naar zijn overtuiging zo belangrijk is: „Wat we kunnen verwachten is dat de cultuur, hoe moeizaam ook, de boodschap van iets hogers bewaart: het beeld van een wereld van menselijk gevoel dat ook de waarde van de mens bewijst. Daarom dragen we cultuur over zoals we wetenschap en vaardigheden overdragen: niet om het individu te begunstigen, maar om onze soort te begunstigen, door een vorm van kennis te bewaren die anders uit de wereld zou verdwijnen.”