Balkenende betoogde tijdens het normen-en-waarden-debat dat na de individualisering van de jaren ’80 en ’90 sprake is van een kentering. „Gemeenschapszin en de morele kant van vraagstukken maken steeds meer onderdeel uit van het maatschappelijk debat.”

PvdA, SP en GroenLinks zijn het daarmee eens, maar ze missen bij het kabinet-Balkenende juist aandacht voor de morele kant van de zaak. Volgens deze fracties zet het kabinet het neo-liberale beleid van paars en de kabinetten-Lubbers gewoon voort.

Volgens Balkenende maakten de linkse fracties een ’karikatuur’ van het kabinetsbeleid. Daarin is volgens hem wel degelijk aandacht voor waarden als solidariteit en rentmeesterschap. Als voorbeeld van dat laatste noemde hij het wegwerken van de staatsschuld. „Het is een teken van armoede dat u moet terugvallen op het financieel beleid”, aldus Halsema.

Kritiek was er ook op het feit dat het kabinet wel de mond vol heeft over normen en waarden, maar dat het in zijn eigen gedrag vaak het slechte voorbeeld heeft gegeven. Gewezen werd onder meer op het geruzie van bewindslieden en de voorliefde voor proefballonnetjes.

Balkenende trok het boetekleed aan. De politiek zat de afgelopen maanden vol met verwerpelijke momenten. „Politici moeten zich als rolmodel gedragen als ze verlangen dat burgers zich respectvol opstellen.”

Voor het overige schoot het debat alle kanten op. Dat kwam vooral doordat alle partijen iets anders bedoelen als ze het hebben over normen en waarden, zoals D66-leider De Graaf constateerde.

Zo stelden SGP en ChristenUnie de bijbelse waarden voorop, begon Kant over de wachtlijsten in de zorg en de ’a-sociale’ bezuinigingen in de WAO, noemde VVD-leider Zalm de Grondwet en andere wetten ’gestolde normen en waarden’ en citeerde fractievoorzitter Herben van de LPF uit ’De verweesde samenleving’ van Pim Fortuyn.

Diverse Kamerleden betoogden dat de discussie over normen en waarden niet alleen mag gaan over hoe mensen zich dienen te gedragen in de maatschappij. Rouvoet (ChristenUnie) waarschuwde voor ’spruitjesgeur’ en ’benepen burgermansfatsoen’.

Zalm wekte enige opschudding door te betogen dat een beroep op religie geen vrijbrief mag zijn voor discriminerende opmerkingen. Hij kritiseerde rechterlijke uitspraken op dit vlak, bijvoorbeeld over imam El Moemni, die vrijgesproken werd van het discrimineren van homoseksuelen.

Het kabinet wilde aanvankelijk een breed samengestelde commissie in het leven roepen die zich over het herstel van normen en waarden moest buigen, maar dat plan stuitte op verzet bij de coalitiefracties VVD en LPF. Wel heeft het kabinet een advies gevraagd aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid over het thema. Dat verschijnt over een jaar. Ook krijgt de burger inspraak via websites en sms-raadplegingen.