Het Israëlische leger heeft tijdens de Gazaoorlog zijn aanvankelijke doel –het vernietigen van de infrastructuur van Hamas en daarmee het uitschakelen van de organisatie– niet kunnen bereiken. Integendeel, deze crisis heeft opnieuw enkele fundamentele vragen opgeroepen. Heeft het Israëlische offensief Hamas niet juist versterkt? Vele Hamasdoelen zijn vernietigd en Hamas’ infrastructuur is verzwakt, maar hoe zit het met de ideologie van de organisatie? Is het Israëlische geweld niet juist een bevestiging van de boodschap die Hamas sinds jaren uitdraagt?Hamas wordt door velen –waar-onder VS, EU en dus ook Nederland– beschouwd als een terroristische organisatie. Zij baseren dit voornamelijk op de talrijke gewelddadige aanvallen van Hamas –inclusief raketbeschietingen en zelfmoordaanslagen– en Hamas’ weigering om Israël te erkennen.

Vaak beroepen critici zich ook op radicale teksten uit Hamas’ vroege jaren –zoals het zogenoemde handvest–, maar ze laten daarbij geheel buiten beschouwing dat Hamas sindsdien vele documenten heeft uitgegeven waarin het zijn vroegere standpunten aanpast of zelfs afwijst. Wederom rijst dus een belangrijke vraag: is het Hamas van 2009 nog te vergelijken met het Hamas van 1987?

Pragmatisch
Behalve de militaire tak heeft Hamas ook een brede sociale vleugel, die voorziet in allerlei onmisbare behoeften van de Palestijnen. Door het directe contact met het volk is Hamas uiterst gevoelig voor de publieke opinie. Hamasleiders hebben meermaals verklaard dat zij de wil van het volk gelijkstellen aan de wil van God.

De vele communiqués, statements, brieven en uitlatingen van de afgelopen twintig jaar laten zien dat Hamas zijn posities en denkbeelden continu aanpast aan de ”general mood”. Hoewel Hamas de publieke opinie ook zeker zelf probeert te beïnvloeden, zien we bijvoorbeeld dat gedurende vredes-processen –wanneer de hoop op vrede het grootst was– Hamas zich relatief mild en pragmatisch opstelt. Ondanks dat Hamas vasthoudt aan enkele fundamentele thema’s –zoals een einde aan de bezetting, maar niet de vestiging van een islamitische staat– is de politieke context altijd van invloed op zijn beslissingen en acties.

De denkbeelden van Hamas over Israël hebben zich gedurende twintig jaar niet alleen ontwikkeld, maar zijn ook volwassener geworden. Hoewel Hamas Israël niet erkent, stelt het zich al lang niet meer ten doel Israël te vernietigen. En hoewel verzet tegen de bezetting nog steeds terugkomt in Hamas’ officiële uitlatingen, heeft de organisatie in de praktijk een tweestatenoplossing met Israël allang geaccepteerd.

Ofschoon Hamas doorgaans naar buiten treedt als een eenheid, kent de organisatie zowel hardliners als pragmatici. De meer gematigde tak heeft meerdere malen een staakt-het-vuren bepleit, heeft de campagne van zelfmoordaanslagen door Hamas tot een einde gebracht en is niet per definitie tegen een compromis met Israël.

Daarbij heeft Hamas de Palestijnse parlementsverkiezingen in 2006 overtuigend gewonnen. Het is belangrijk om dit alles serieus te nemen als tekenen dat Hamas niet alleen een grote aanhang heeft, maar dat de organisatie zich ook positief ontwikkelt. Het is niet ondenkbaar dat Hamas zich zal neerleggen bij een tweestatenoplossing, mits het voorstel de rechten van Palestijnen garandeert en breed gedragen wordt door het volk.

Twee opties
De internationale gemeenschap heeft dus de keuze uit twee opties: het aangaan van contacten met Hamas om de organisatie te betrekken bij diplomatieke en politieke processen, of Hamas te isoleren danwel te omzeilen. Hoewel de tweede optie voor velen het meest aannemelijk lijkt en de eerste het meest riskant, is de eerste optie wel het verstandigst.

De Gazaoorlog maakt pijnlijk duidelijk dat (Israëlisch) geweld een radicaliserende uitwerking heeft op Hamas en zijn aanhang.

Het uitsluiten van de organisatie en het afsluiten van de Gazastrook maakt dat Hamas zich opstelt als slachtoffer én beschermer van het Palestijnse volk tegen ‘de vijand’, terwijl het stimuleren van pragmatici binnen Hamas juist een sleutel kan zijn voor verdere compromissen.

De weg naar vrede moet bewandeld worden met alle actoren in de Palestijnse politieke arena. Westerse overheden dienen zich te realiseren dat contacten aangaan met Hamas niet hetzelfde is als het legitimeren van de standpunten van Hamas. Wél legitimeert het de stem van een groot deel van Palestijnen en vergroot het de kans op een levensvatbare oplossing voor het conflict.

De auteur studeerde Arabisch en Midden-Oostenstudies en is schrijver van ”Hamas and its Positions towards Israël” (Clingendael Security Paper, feb. 2009).