Fractieleider en vanwege de Republikeinse meerderheid (51 van de 100 senaatszetels) de machtigste figuur in de Senaat, die zeer zelfstandig kan beslissen welke wetgeving er op de agenda geplaatst wordt. Lott was al leider van de grootste fractie tot zijn partijgenoot Jim Jeffords in 2001 uit de Republikeinse fractie stapte. De Democraat Tom Daschle nam toen als leider van de grootste fractie het roer over van Lott. Maar na de laatste verkiezingen, waarbij de Republikeinen de meerderheid in de Senaat heroverden, zou Lott zijn vroegere positie weer terugkrijgen.

Niemand twijfelde aan zijn positie, tot twee weken geleden bekend werd wat hij had gezegd tijdens het verjaardagsfeestje voor de aftredende 100-jarige senator Strom Thurmond uit South Carolina. Deze deed in 1948 een gooi naar het Witte Huis met een programma voor volledige rassenscheiding. Zeg maar Zuid-Afrikaanse apartheid voor Amerika. „Wij stemden toen in mijn thuisstaat Mississippi in grote meerderheid voor Thurmond; als de rest van het land dat voorbeeld had gevolgd, zouden wij in de daaropvolgende jaren niet al die problemen gehad hebben”, aldus Lott tot de jarige.

Niemand nam aanstoot aan deze opmerkingen, tot zij naar buiten kwamen. Het duurde niet lang of Lott werd beschuldigd van racisme. Hij bood onmiddellijk zijn verontschuldigingen aan en betreurde zijn „ongelukkige woordkeuze.” Maar dat bleek niet genoeg. Burgerrechtenbewegingen en minderheidsgroepen eisten een verklaring en de Democraten vorderden zelfs zijn aftreden. De pers dook in Lotts verleden en vond meer acties die duiden op racistische ideeën. Het Witte Huis hulde zich aanvankelijk in stilzwijgen, maar toen de politieke storm in kracht toenam, veroordeelde president Bush de opmerkingen van Lott in scherpe bewoordingen.

„Elke suggestie dat rassentegenstellingen in het verleden aanvaardbaar of positief waren is verkeerd. Recente opmerkingen hierover van senator Lott geven niet de geest van ons land weer”, aldus Bush. Het Witte Huis was duidelijk ongerust dat de apartheidsstorm die Lott had ontketend politiek zou schaden. „De Republikein Bush won in 2000 volgens velen op twijfelachtige wijze van de Democraat Al Gore. Om over twee jaar herkozen te worden heeft Bush alle stemmen nodig die hij kan krijgen. Ook die van zwarte kiezers, van andere minderheden en van overgelopen Democraten. Dat wordt moeilijk als de Republikeinen het stempel van racisme opgedrukt krijgen”, meent politicoloog Richard Wirthlin.

Hij wijst op de naoorlogse geschiedenis van de VS, waarbij de zwarte emancipatiebeweging onder veel blanken in het zuiden tot racistische afweer leidde. „Toen de Democratische Partij zich achter deze beweging schaarde, verlieten veel Democraten de partij en sloten zich aan bij de zogeheten States Rights Democratic Party (Democratische Partij voor de Rechten van Staten), bijgenaamd ”Dixiecrats”. Deze Democratische Partij voor de Rechten van Staten pleitte voor het recht van elke Amerikaanse staat op een eigen beleid, ook ten aanzien van rassenscheiding. Het was via deze partij dat de ex-Democraat Thurmond in 1948 -tevergeefs- probeerde het Witte Huis te veroveren”, aldus Wirthlin.

In deze zuidelijke sfeer groeide Trent Lott op. In zijn studentenjaren zette hij zich ervoor in om zijn studentenvereniging ’blank’ te houden. Dat was op de Universiteit van Mississippi in Oxford (Mississippi), waar de federale overheid in 1962 troepen inzette om er de eerste zwarte student -James Meredith- naar de collegebanken te begeleiden nadat de rector hem de toegang tot de universiteit had ontzegd. Toen de Dixiecrats elders in de VS weinig aanhang kregen, keerden veel ”segregationisten” (mensen die pleiten voor rassenscheiding) zich tot de Republikeinse Partij, die hierdoor in het zuiden een ware opleving doormaakte.

Republikeinse politici maakten dankbaar gebruik van deze zuidelijke gevoelens. Ronald Reagan bijvoorbeeld begon zijn eerste presidentiële campagne in Mississippi en pleitte daar voor „de rechten van de afzonderlijke staten”… Na scherpe kritiek uit het noorden benadrukte Reagan later dat de Republikeinse Partij beslist geen racistische partij was. Maar keer op keer schuift de racistische schaduw weer over de Grand Old Party, zoals de Republikeinse Partij wel wordt genoemd. Zo stemde Trent Lott indertijd tegen het voorstel om de geboortedag van dominee Martin Luther King tot federale herdenkingsdag te verklaren, net als vice-president Dick Cheney trouwens, die toen in het Huis van Afgevaardigden zat.

Durft de Republikeinse Partij met zo’n racistisch stempel de volgende verkiezingen in te gaan? Lott heeft nu al zes keer in het openbaar zijn verontschuldigingen aangeboden om z’n politieke huid te redden. In een interview met de zwarte tv-zender BET (Black Entertainment Television) kondigde hij maandagavond zelfs aan met voorstellen te komen ten gunste van de zwarte bevolking. Maar dat opportunisme komt mogelijk te laat. Lott is geen favoriet van president Bush en hoeft niet op presidentiële bescherming te rekenen als zijn collega’s begin januari besluiten dat zij beter af zijn met een politiek minder beschadigde fractieleider.

Vraag is overigens wat er gebeurt als zijn collega’s besluiten dat Lott beter kan opstappen. Opstappen als fractieleider en in de Senaat blijven zitten? Dat zou erg vernederend voor hem zijn. Als Lott de Senaat verlaat, mag de gouverneur van Mississippi een opvolger benoemen tot de kiezers zich bij de volgende verkiezingen weer kunnen uitspreken. Nu is Mississippi’s gouverneur Ronnie Musgrove een Democraat, die dan mogelijk een partijgenoot naar Washington stuurt. Dat zou het regeren voor de Republikeinse regering-Bush er niet eenvoudiger op maken.