In het rapport ”Kerken en kerkverband” staat onder andere dat het in de verenigde kerk niet langer mogelijk is dat kerkenraden besluiten hun gemeente buiten het kerkverband te plaatsen. Ook komt er in de verenigde kerk bovenplaatselijk toezicht op het beheer van de eigendommen.

Bezwaarden vinden echter dat plaatselijke kerken en mindere vergaderingen zich nooit expliciet hebben uitgesproken over de kerkstructuur. Ook het Confessioneel Gereformeerd Beraad (CGB) heeft deze week in een open brief de synode gevraagd de structuur van de kerk alsnog te bespreken.

Ds. E. H. Egberts (Giessenburg) deed een beroep op de synode om de zaken nog eens goed te overwegen, wil er, zo zei hij, geen ramp ontstaan. Hij citeerde uit de recent heruitgegeven Stone-lezingen van Kuyper, waarin deze stelt dat de kerk „democratisch is in hart en nieren.” Ds. Egberts: „Het gaat in deze kwestie niet om centen en materiële zaken, maar om een stukje spiritualiteit, die in een deel van onze kerken nog springlevend is.”

Er is veel onvrede over de manier waarop de verenigde kerk totstandkomt, een kerk die voor velen van bovenaf georganiseerd is, zo zei ds. P. ter Veen (Drachten). „Het gaat in deze discussie om de waardigheid van de plaatselijke kerk. Laten we het niet toespitsen op de materiële goederen, maar ons richten op de algemene onvrede die er heerst.”

Ds. L. van den Berg (Ermelo) voelde zich „machteloos” door de grote onrust in de kerken. Hij reageerde op een tegenvoorstel van ouderling H. Hoogenhout (Baambrugge) dat de mogelijkheid niet wil uitsluiten dat een plaatselijke gemeente een eigen weg gaat met behoud van de voorzieningen. „Het fundamentele recht om uit te treden wordt niet ontkend, maar moet je dat nu allemaal precies regelen? Als je net getrouwd bent ga je toch niet alvast de scheiding regelen?”

Het tegenvoorstel van ouderling H. Hoogenhout kreeg uiteindelijk slechts dertien stemmen.

Dr. H. G. Dane, algemeen secretaris van de GKN, constateerde een toenemende spanning en verharding binnen zijn kerkverband. „Er ontstaan fronten: de synode staat tegenover de kerk, het moderamen staat tegenover het CGB. Zakelijke verschillen groeien uit tot conflicten, emoties hebben de overhand. Er is nu een sfeer ontstaan van winnen of verliezen, een heilloze situatie. Onze zwakte is onze rechtlijnigheid, zei mijn vader al. Dan ontstaat rechtlijnigheid tegenover rechtlijnigheid en komen we elkaar aan het einde van het Samen op Weg-proces op een vervelende manier nog tegen. Mijn advies is: Wat u ook besluit, doorbreek een welles-nietesproces en regel een ontmoeting met de hoofdrolspelers, om te zien wat onze gemeenschappelijke interessen zijn.”

Kerkrechtdeskundige prof. dr. L. J. Koffeman stelde dat de GKN in 1990 feitelijk al gekozen hebben voor een fusiemodel, met als consequentie ook de band tussen plaatselijke gemeente en landelijke kerk. „Velen van ons waren zich daarvan niet bewust. We hebben gezegd dat we dat nader moesten uitwerken, ook civielrechtelijk ten aanzien van de kerkelijke eigendommen.”

De kwestie van de kerkstructuur was van begin af niet zo duidelijk, zo gaf hij de bezwaarden toe. Maar de synode heeft volgens prof. Koffeman nooit de kerken toegezegd dat deze tot de vereniging besluiten, want dat is de taak van de generale synode. „De plaatselijke kerken geven hun reactie op het verenigingsbesluit dat in 2003 in eerste lezing op de agenda staat.”

Prof. Koffeman wees op de noodzaak van een uniforme overgangsregeling voor gemeenten in de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken. „Voor de rechtszekerheid is het nodig dat een eventuele afsplitsing pas na een fusie mogelijk is, met behoud van de materiële goederen.”