Ook in de richting van de oud-ministers Jorritsma (VVD) en Netelenbos (PvdA) maakt de enquêtecommissie stevige verwijten. Maar die hebben de Haagse politiek verlaten en zijn daarom niet meer ter verantwoording te roepen.

De bouwfraude-enquête heeft zonneklaar aangetoond dat het maken van onderhandse afspraken in de bouw heel gewoon was. Ook al probeerden de bouwers die voor de commissie moesten verschijnen hun rol te minimaliseren en hadden ze nogal eens last van vergeetachtigheid, toch werd duidelijk dat nagenoeg iedereen daar op grote schaal aan meedeed.

Daarbij wist men heel goed dat een dergelijke kartelvorming niet was toegestaan. Vandaar dat men z’n toevlucht nam tot een schaduwboekhouding, die op een geheime plaats bewaard werd.

Ook in het overheidsapparaat heeft men genoeg signalen opgevangen om te weten dat er iets aan de hand was. Maar men tilde er niet zwaar aan. Men vond het belangrijker om de relaties met de bouwwereld goed te houden. Dat leverde voor de betrokken ambtenaren nog eens wat aardigs op: een etentje of een reisje, om over bordeelbezoek maar te zwijgen. Gevallen van ”echte” corruptie bleken overigens maar weinig voor te komen.

Beschamend was wel dat bouwers met een christelijke achtergrond hier geen uitzondering vormden. De directeur van Koop Tjuchem, het bedrijf waar klokkenluider Ad Bos werkzaam was, is zelf gereformeerd vrijgemaakt. Toch werden ook daar ambtenaren op kosten van het bedrijf meegenomen naar een bordeel.

Er zal dus heel wat moeten veranderen in de relaties tussen de bouw en de overheid om de zaak weer gezond te maken. Dat is na het rapport van de enquêtecommissie wel duidelijk. Regels alleen zijn niet voldoende. Ze moeten ook worden nageleefd. Niets is meer ondermijnend voor het normbesef dan de gedachte dat nu eenmaal iedereen de regels overtreedt en het daarom niet erg is.

Hoewel de bouwwereld geneigd was de financiële gevolgen te bagatelliseren van de onderlinge afspraken die aan de lopende band gemaakt werden, concludeert de enquêtecommissie dat de aanneemsom daardoor aanmerkelijk werd verhoogd. Voor openbare aanbestedingen komt zij uit op een percentage van 8,8. Nu moeten we ons daar niet op blindstaren, maar het betekent wel dat het om aanzienlijke bedragen ging.

Wanneer het overtreden van de regels forse winsten oplevert, dan horen daar ook stevige straffen bij. Anders blijft de verleiding groot die gouden kansen niet te laten liggen. Bovendien komen bedrijven die zich wel aan de regels houden in een onmogelijke concurrentiepositie terecht.