Toen ik in 1988 tijdens een vakantie in Engeland op een avond de tv aanzette, werd ik getroffen door een pianist die een van Schuberts laatste sonates speelde. Twee dingen vielen me op: de man zat bijna roerloos achter het klavier, en hij had pleisters om zijn vingertoppen. Maar zijn spel kluisterde me aan de buis: een schitterende aanslag en een uitstraling van ”zo moet het en niet anders”.Dat was mijn eerste kennismaking met het spel van Alfred Brendel, wellicht de grootste pianist uit de tweede helft van de vorige eeuw. Eind vorig jaar zette de78-jarige klavierlegende na zestig jaar optreden een punt achter zijn carrière als pianist. Onlangs werd echter bekend dat hij dit voorjaar tijdens een pianofestival in het Duitse Ruhrgebied toch weer achter het klavier kruipt.

Brendel, afkomstig uit Moravië, heeft al vroeg opnamen gemaakt, en daarom is de ontwikkeling van zijn spel door de decennia heen goed te volgen. Vanaf 1955 nam hij voor de labels Vox, Turnabout en Vanguard een groot gedeelte van het klassieke repertoire op, en deze opnamen zijn nu opnieuw uitgebracht op cd in één box met maar liefst 35 cd’s.

Het eerste wat opvalt, is dat Brendel zichzelf altijd trouw gebleven is. Die parelende no-nonsenseaanslag waardoor zijn vertolkingen een haast analytische uitstraling krijgen, had hij in de jaren vijftig ook al. Misschien was zijn virtuositeit toen zelfs nog briljanter en lichter.

Beethoven
Ludwig van Beethoven is vertegenwoordigd met zeventien schijfjes, waarop alle pianosonates, de vijf concerten, de variaties en de bagatellen staan. Schubert moet het helaas doen met maar drie cd’s.

Hier blijkt weer eens dat het vergelijken van de pianosonates van Beethoven met die van Schubert is als de bekende appels en peren. Schuberts muziek verliest zich in weemoed naar een horizon die nooit naderbij komt, terwijl Beethovens sonates echte stukken zijn die met twee benen op de grond staan en waarin volop geëxperimenteerd wordt met thema’s, motieven, harmonieën, opbouw en pianistische mogelijkheden.

Beethoven zoekt voortdurend de grenzen op, zoals bijvoorbeeld in het Menuetto uit opus 22, dat heel simpel als een menuet begint, maar uitgroeit tot een groots en grillig klankbouwsel.

Beethovens sonates zijn per deel meestal vanuit één motief geschreven, waaruit het thema zich ontwikkelt. Over het aantal delen maakte hij zich niet druk: soms vier, soms drie, maar vaak ook twee. Soms is hij beknopt (opus 78). Soms pakt hij breed uit, zoals in de ”Waldstein” en in de kolossale Sonate für das Hammerklavier (opus 106): bijna drie kwartier!

Een veelgestelde vraag is wat de componist wil uitdrukken. Beethoven heeft dat er nooit bijgezet, op één uitzondering na, en die is waarschijnlijk spottend bedoeld: „Die Wut über den verlorenen Groschen…”

Weinigen zijn in staat Beethovens verhalen beter te vertellen dan Brendel. Zijn spel heeft, ondanks de soms duizelingwekkende tempi, toch een uitstraling van rust. Zijn technische beheersing is ongeëvenaard. Hij laat elke noot horen en hij weet deze ook de juiste betekenis te geven. Zijn stem kan zich verheffen maar ook fluisteren, roepen of glimlachen; hij kan spanning oproepen, maar ook heel ontspannen spelen. Bij een goede verteller hang je aan zijn lippen; als Brendel speelt, word je niet meer afgeleid. Hij dwingt tot luisteren.

Meesterschap
Naast Beethoven en Schubert zijn er zes cd’s gewijd aan Mozart, waaronder acht pianoconcerten. Niet zomaar de grote toppers, maar ook enkele minder bekende, zoals KV 271 (”Jeunehomme”), een van Brendels meest geliefde stukken. Ook hier bewijst de pianist zijn onovertroffen meesterschap door te zorgen voor een weloverwogen dramatische opbouw waardoor elk deel een novelle op zich lijkt te worden.

Dat Brendel ook een bijzondere affiniteit heeft met de muziek van Franz Liszt, is niet zo bekend. Vijf cd’s vormen hier het bewijs dat hij ook met deze volbloed romanticus en de daarmee verbonden virtuozencultuur uitstekend raad weet. De Sonate, de Sonnetti di Petrarca, de Hongaarse rapsodieën en de pianoconcerten werden opgenomen.

De remastering van al dit moois is heel goed gelukt; het klinkt alsof het pas tien in plaats van veertig jaar geleden is opgenomen. Alle cd’s zitten in een stevige doos, componist bij componist, maar verder is er weinig volgorde te ontdekken. Het booklet met vijftien Engelse pagina’s weet heel wat over de pianist en zijn werk naar voren te brengen.

N.a.v. ”Alfred Brendel”; Brilliant Classics 93761; 35-cd-box; € 39,99.

www.kruidvat.nl om te bestellen.