Chinees Nieuwjaar bracht weinig reden tot feest voor miljoenen werkloze fabrieksarbeiders die terugkeerden naar hun familie op het platteland. Jarenlang zorgden de migrantenarbeiders voor de broodnodige aanvulling op het inkomen van de plattelandsgezinnen. Zij werkten aan de lopende band van de fabrieken die produceerden voor de export of in de bouw van China’s snelgroeiende miljoenensteden. Nu zijn zeker 20 miljoen van deze migrantenarbeiders overbodig geworden, en moeten ze opnieuw als boer proberen hun inkomen te verdienen. De verwachting is dat in de loop van 2009 nog eens 50 miljoen migrantenarbeiders hun baan zullen verliezen.Het gemiddeld jaarinkomen op het platteland bedraagt 670 euro per huishouden. In provincies als Sichuan en Anhui, waar veel ontslagen migrantenarbeiders vandaan komen, ligt het gemiddelde nog lager. Deze mensen komen al snel in de buurt van de nieuwe, inofficiële armoedegrens van 2 dollar per dag.

De angst is groot dat de snel stijgende massa werklozen opstandig wordt. Sociale onrust vormde de afgelopen jaren al een groeiende bron van zorg. In de Chinese geschiedenis zijn het meestal boerenopstanden geweest die zorgden voor de val van een dynastie. Ook Mao Zedong kwam dankzij de steun van de Chinese boeren aan de macht.

Begin deze week kreeg het 2,3 miljoen manschappen sterke leger van China dan ook de opdracht om „te allen tijde en onder alle omstandigheden de bevelen van de centrale partijraad en de centrale militaire commissie op te volgen en de militaire veiligheid, stabiliteit en de hoge mate van eenheid altijd te waarborgen.” Met andere woorden: sociale onrust moet worden onderdrukt.

Het is een niet mis te verstane waarschuwing aan de ontslagen boerenarbeiders om zich kalm te houden. Tegelijkertijd is het opvallend. De laatste keer dat het Volksbevrijdingsleger geweld gebruikte tegen de eigen bevolking was dit jaar twintig jaar geleden, bij het bloedig neerslaan van de demonstraties op het Plein van de Hemelse Vrede. Dat heeft het vertrouwen in het leger, dat voor die tijd ongekend populair was bij de gewone Chinezen kende, onnoemelijke schade toegebracht.

Ook zonder de economische crisis bezorgt het platteland Peking hoofdbrekens. De inkomenskloof tussen stedelingen en boeren staat al jaren op de politieke agenda. Maar ondanks de maatregelen van het ”nieuwe socialistische platteland” zijn de verschillen tussen stad en platteland nog altijd niet afgenomen. Naast de enorme inkomenskloof, gaat het om zaken als scholing, ziekenzorg en het vangnet bij ziekte, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Voor plattelanders geldt de gedachte vanuit de overheid dat hun gebruiksrecht op de grond, die van de gemeenschap is, het vangnet is om op terug te vallen.

Nu de klad in de economie komt, kan de regering niet om de conclusie heen dat dit vangnet sterk te wensen overlaat. De reden dat zo veel Chinezen in de afgelopen dertig jaar het straatarme platteland inruilden voor een onzeker bestaan in de stad, was niet alleen het vooruitzicht op een beter inkomen, maar ook een vlucht van de bittere armoede thuis. De terugkeer van miljoenen werkloze arbeiders, die niet of nauwelijks ervaring hebben in het boerenwerk, legt een enorme extra druk op deze gemeenschappen. Analisten als Eric Fishwick van Beleggingsfirma CLSA denken dat de door de overheid gegeven schatting van 20 miljoen werkloze migrantenarbeiders, nog veel te laag zit. „Het is gebaseerd op een steekproef gedaan voor Chinees Nieuwjaar”, zegt Fishwick. „Als je nu opnieuw zou meten, door te kijken hoeveel arbeiders na Chinees Nieuwjaar zijn teruggekeerd naar de steden, zou het cijfer hoger uitkomen.”

Deze combinatie van factoren vormt volgens analisten een „perfecte storm”, waarbij alles wat tegen kan zitten, tegelijkertijd tegenzit en elkaar versterkt. Niet voor niets concentreert de Chinese regering de maatregelen van het economisch stimuleringspakket van 400 miljard euro dat premier Wen Jiabao in november vorig jaar afkondigde, vooral op de ontwikkeling van plattelandsgebieden. Bijkomende gedachte is dat met de teruglopende export de Chinese binnenlandse vraag gestimuleerd moet worden. Om dat structureel te kunnen doen, moeten de boeren, die ongeveer de helft van de Chinese bevolking uitmaken, meer bestedingsruimte krij-gen.