Wat is de grote les van dit debat? SGP-Kamerlid Van der Staaij stond er na afloop over te mijmeren. „Misschien wel dit”, dacht hij, „dat je in formatieonderhandelingen geen afspraken moet maken over het blokkeren van een parlementaire enquête. Dat je in een regeerakkoord beleidsafspraken maakt, is onvermijdelijk. Maar wat men over een eventueel Irakonderzoek heeft afgesproken, is toch van een andere orde. Dan raak je aan de democratische vrijheden van de volksvertegenwoordiging. Dat gaat wel heel ver.”Over het al dan niet beknotten van de vrijheden en rechten van het parlement ging woensdag het grootste deel van het Irakdebat. Legt de premier de Tweede Kamer onaanvaardbare beperkingen op door nu al jarenlang een parlementaire enquête naar de wijze waarop Nederland betrokken raakte bij de Irakoorlog te blokkeren? Pechtold (D66), Halsema (GL) en anderen zijn er stellig van overtuigd. Hier wordt gesold met de democratie, poneerden zij in steeds weer andere bewoordingen.

Beleefde vraag

Balkenende keerde de zaak handig om. Wil híj de Kamer een onafhankelijk onderzoek opdringen in plaats van de fel begeerde parlementaire enquête? Geen sprake van! De premier drukt niets door. Hij doet slechts een voorstel en komt de volksvertegenwoordiging beleefd vragen of zij daarmee wil instemmen. En zie: er blijkt nog een Kamermeerderheid voor te bestaan ook.

Dat die Kamermeerderheid ontstaan is door intensieve afstemming tussen de regeringspartijen in het achterliggende weekend, zodat van een open debat gisteren geen sprake meer was, was een conclusie die de minister-president voor rekening liet van de oppositie.

Sprekend over inperking van democratische rechten was er nog een kwestie die de oppositie als een graat in de keel stak. Het ‘voorstel’ van het kabinet om de komende maanden, tot aan de publicatie van het rapport van de commissie-Davids, geen vragen van de Staten-Generaal meer te beantwoorden over de kwestie Irak. Alle vragen zullen vanaf nu doorgeleid worden naar de commissie-Davids. Die zal dan, onder verantwoordelijkheid van het kabinet, alles in samenhang beantwoorden en daarover uiterlijk 1 november dit jaar rapporteren.

Novum

Alle niet-coalitiefracties toonden zich over deze aanpak hogelijk verbaasd. Een politiek gevoelig thema negen maanden lang in de ijskast stoppen? Dat is al te gek, vonden niet alleen de linkse fracties maar ook de gewoonlijk nogal gouvernementele SGP. Hier is sprake van een niet te accepteren aantasting van het parlementaire recht op informatie, betoogden zij in koor.

Balkenende zag ook deze kwestie heel anders. Natuurlijk heeft de Tweede Kamer een fundamenteel recht, vastgelegd in artikel 68 van de Grondwet, op informatie. Maar… de manier waarop en de termijn waarbinnen die informatie wordt verstrekt, zijn minder vast verankerd, vond hij. Zeker, daarover hebben parlement en kabinet „werkafspraken” gemaakt. Maar van die afspraken kan, als daartoe gegronde redenen bestaan, worden afgeweken.

En gegronde redenen zijn er nu, vond de minister-president. Als de Kamer voortdurend vragen stelt over dan weer dit, dan weer dat uitgelekte Irakdocument, ontstaat een verbrokkeld beeld van de gang van zaken van destijds. Dat leidt niet tot waarheidsvinding en daar is niemand mee gediend. Veel verstandiger is het als de commissie-Davids al die vragen in samenhang bekijkt, beantwoordt en te zijner tijd presenteert, aldus Balkenende. „Het is van tweeën één. Of we volgen het ene, of het andere traject.”

Dat hier sprake zou zijn van een „staatsrechtelijk novum”, geloofde Balkenende niet. Welnee, zo was het bij eerdere onderzoeken toch ook vaak gegaan? Terwijl de commissie-Dijsselbloem de onderwijsvernieuwingen onderzocht, werd er in de Kamer toch ook niet over dit thema gedebatteerd?

Natuurlijk zit er in het betoog van Balkenende enige rationaliteit. Maar zijn verdediging verhield zich tot de kritiek van de Kamer als appels tot peren. Waar de Kamer hamerde op een royale uitvoering van het grondwettelijk recht op informatie, koos de premier voor een pragmatische insteek, gericht op efficiency én rust aan politieke front.

Vanzelfsprekend won de premier. Een door de voltallige oppositie gesteunde motie om het vragenrecht van de Kamer niet in te perken, haalde geen meerderheid.

Cruciale rol

Maar daarmee is de kous nog niet af. Deze kwestie zal de komende tijd in het parlement vast nog een paar keer terugkeren. Cruciaal is daarbij de rol van de Kamervoorzitter. Wat doet mevrouw Verbeet als een groot aantal fracties toch een debat wil over een met de Irakkwestie verband houdend incident? Wat doet zij als een individueel Kamerlid toch antwoord wil hebben op zijn Irakvragen omdat hij vindt dat hij hierop een grondwettelijk recht heeft? Gaat zij over deze kwestie misschien advies vragen van de Raad van State?

De tijd zal het leren.