Kirill (1946) was de grootste kanshebber om de begin december overleden patriarch Aleksej II op te volgen. De aartsbisschop was al benoemd tot waarnemend hoofd van de ongeveer 75 miljoen leden tellende kerk. In die functie leidde hij ook de ruim acht uur durende begrafenisplechtigheid voor Aleksej II.Ook bij de kandidaatstelling bleek de mediagenieke Kirill favoriet. Afgelopen zondag schoven Russisch-orthodoxe kerkleiders in Moskou drie kandidaten naar voren. Kirill kreeg 97 stemmen, de conservatieve aartsbisschop Kliment van Kaluga en Borovsk 32 stemmen en aartsbisschop Filaret van Minsk en Slutsk 16 stemmen.

Kirill kreeg dinsdag 508 van de 702 stemmen en werd daarmee gekozen tot de zestiende patriarch van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Hij staat nu voor de uitdaging conservatieve en progressieve groepen op één lijn te krijgen en de kerkelijke ambtsstructuur te hervormen. Er is een „perestrojka” nodig, zoals dr. Gerd Stricker van het Oost-Europa-instituut ”Glaube in der 2. Welt” het verwoordt. Geestelijken die hun eigen belangen vooropstellen, moeten vervangen worden. Ook de priesteropleiding vraagt om een ingrijpende hervorming.

Kirill wordt gezien als een onafhankelijk iemand, die het de politieke leiders van Rusland nog wel eens moeilijk zou kunnen maken, stellen analisten. „Hij is de enige echte politicus onder de bisschoppen. Als ik president zou zijn, zou ik bang zijn van zo’n man”, aldus een Russische expert.

Waarnemers verwachten dat onder Kirill de betrekkingen met andere kerken sterk zullen verbeteren. Aleksej II moest weinig hebben van de Rooms-Katholieke Kerk, waarmee sinds het schisma van 1054 de band verbroken is. Hij beschuldigde het Vaticaan keer op keer van zieltjeswinnerij op Russisch grondgebied. Ook wilde Aleksej niets weten van een bezoek van paus Benedictus XVI aan Rusland.

Kirill staat echter bekend om zijn open houding tegenover andere kerken. Als hoofd van het patriarchaal departement voor externe relaties richtte hij zich de afgelopen jaren op de oecumene en nam hij deel aan bijeenkomsten van de Wereldraad van Kerken.

Prof. dr. Wil van den Bercken, bijzonder hoogleraar christendom in Rusland en Oekraïne aan de Radboud Universiteit Nijmegen, verwacht dat Kirill als patriarch deze oecumenische lijn zal voortzetten. „Kirill staat bekend als relatief vooruitstrevend en zal per se de contacten met de Wereldraad van Kerken en Rome willen uitbouwen. Onder Aleksej kwam de toenadering tot de Rooms-Katholieke Kerk toch wat op een dood spoor terecht.” De verhouding met niet-geregistreerde protestantse kerken ziet Van den Bercken niet als problematisch.

Naar verwachting zal de Russisch-Orthodoxe Kerk blijven samenwerken met de Russische overheid, zonder zich daar volledig mee te identificeren. Kirill zal dan ook niet radicaal breken met het beleid van zijn voorganger, denkt Van den Bercken. „Hij zal wel een actievere rol willen spelen. Aleksej was toch wat passief, vasthoudend aan de status-quo. Hij heeft een hoop kerken laten bouwen, maar ontwikkelde geen theologische visie. Kirill heeft veel meer intellectuele bagage.”