De overheid moet de kredietcrisis bij de wortel aanpakken: het veiligstellen van de kredietverlening door banken te helpen om het geld te laten rollen. Er is geen andere keus. Als het bankwezen omvalt komen we in een planeconomie terecht waarbij de overheid bepaalt wat en waar er wordt geproduceerd.Nu de kredietcrisis de reële economie treft, zijn nieuwe kapitaalinjecties in de banken geboden. Om het vertrouwen in het bankwezen terug te brengen moeten slechte leningen worden gesepareerd en genationaliseerd. Het Bijbelse jubeljaar komt terug in een nieuw jasje: de overheid neemt de schulden van overgekrediteerde instellingen op zich.

Het kabinet staat onder toenemende druk van belangengroepen om pleisters te plakken. Het kabinet moet die druk weerstaan. Dat leert de ervaring van Japan. Dat land kende meer dan tien verloren jaren na het barsten van een economische zeepbel. De regering hield zwakke bedrijven zo veel mogelijk overeind en putte de staatskas uit met allerlei subsidies. Toen de bodem van de schatkist was bereikt, moesten de belastingen worden verhoogd. Dit draaide het nakende herstel de nek om en verlengde de crisis nodeloos.

De Nederlandse economie staat er beter voor dan andere Europese economieën. Het kabinet doet er daarom goed aan zijn kruit droog te houden. Wel moet het nu een steunpakket voorbereiden voor het geval de economie volgend jaar diep wegzakt. We leven in een gevaarlijke wereld die we minder goed begrijpen dan we eerst dachten. Daarom moeten we voorbereid zijn op het ergste.

Het steunpakket moet drie componenten bevatten om de risico’s te spreiden. De eerste betreft publieke investeringen die de duurzaamheid en productiviteit van onze economie vergroten. Gelukkig beschikt Nederland door zijn goede uitgangspositie over wat meer tijd om de projecten zorgvuldig te selecteren.

Belastingverlaging

De tweede component is een tijdelijke verlaging van belastingen op consumptie. Huishoudens profiteren dan vooral als ze hun inkomen blijven uitgeven.

De derde component bestaat uit fiscale faciliteiten voor ouderen met kleine pensioenen. Ouderen consumeren het grootste deel van hun inkomen. Dit compenseert hen ten dele voor het langdurig uitblijven van indexatie van hun aanvullende pensioen.

De kredietcrisis schaadt de overheidsfinanciën, die door de vergrijzing toch al onder druk stonden. De belastingen lopen terug en daar kunnen de kosten van het stimuleringspakket nog eens bovenop komen. Het overnemen van de slechte kredieten vergroot de overheidsschuld verder.

De verslechterde overheidsfinanciën noodzaken de overheid om de AOW-leeftijd eerder en sneller te verhogen dan de commissie-Bakker vorig jaar voorstelde. Wanneer we in deze kabinetsperiode de begrotingsregels versoepelen en dat ruilen tegen een hogere AOW-leeftijd na 2011, slaan we twee vliegen in één klap.

Ten eerste vergroten we nu de budgettaire speelruimte voor dit kabinet om de werkgelegenheid op peil te houden. In de tweede plaats vergroten we het arbeidsaanbod als de vergrijzing na 2011 arbeidsintensieve diensten zoals zorg en onderwijs onder druk zet.

Ook door de verslechterde situatie van de pensioenfondsen zullen veel ouderen langer door willen werken om hun inkomen op peil te houden. Het beter laten functioneren van de arbeidsmarkt van ouderen is daarom een prioriteit.

Er staan de economie in de komende jaren heel wat uitdagingen te wachten in de vorm van klimaatverandering, vergrijzing en energieschaarste. Dat vraagt om een nieuwe manier van denken en produceren die door de kredietcrisis wordt versneld. De overheid moet oudere werknemers niet beschermen tegen het verloren gaan van hun oude baan, maar ze helpen bij het vinden van nieuw werk dat aansluit bij de fundamentele veranderingen in onze economie.

Belonen

De mobiliteitscentra zijn een goede eerste stap. Maar daarnaast zijn betere prikkels voor werknemers, werkgevers en de uitvoeringsorganisatie nodig om mensen zo snel mogelijk van baan naar baan te helpen. Wie als oudere vrijwillig een nieuwe uitdaging aangaat door van werkkring te veranderen, moet niet worden gestraft maar beloond.

De wereld wankelt en Nederland staat op een kruispunt. We moeten afrekenen met het kortetermijngedrag, de overkreditering, en het afschuiven van verantwoordelijkheden die deze crisis hebben veroorzaakt.

Laat iedereen nu zijn eigen verantwoordelijkheid nemen om uit de crisis te komen en niet alleen leunen op de staat. En laten we de onafwendbare veranderingen die op ons afkomen niet uitstellen, maar juist naar voren halen. Dan komt Nederland economisch, sociaal en moreel sterker uit deze crisis.

De auteur is hoogleraar economie aan de Universiteit van Tilburg.