Vrouwen staan meer open voor het geloof dan mannen. Ouderen weer meer dan jongeren. Niet-kritisch-intellectuele mensen geven zich gemakkelijker gewonnen aan God. Mensen die in de kerk geen vrienden hebben, houden het er ook maar moeilijk vol. De vraag kan trouwens ook worden omgekeerd: Wie zijn de trouwste kerkgangers? Niet-intellectuele 25-plusvrouwen die hun sociale contacten in de kerkelijke gemeente hebben. Kijk maar om u heen of deze zwart-wit waarnemingen kloppen.Zo bezien bevinden hoogbegaafde jonge mensen zich in de gevarenzone wat kerk en geloof betreft. Dat drong weer tot mij door bij het lezen van het boekje van Ria Havinga-Brand, ”Hoogbegaafd geloven”. Toen ik het boekje in handen kreeg, dacht ik in eerste instantie, „Nee hè, vragen hoogbegaafden nu ook al aparte aandacht als het over God en geloof gaat? Op school krijgen ze al een eigen traject, moet dat nu ook in de kerk?”

Kritische vragen
Deze gedachte verdween snel. Ria Havinga slaat de spijker namelijk op de kop. Hoogbegaafde kinderen stellen al jong slimme en kritische vragen bij God en geloven. Ze doen dat ook bij de kerkdienst en bij allerlei christelijke gewoonten. Hun ouders kunnen er kierewiet van worden. Als die vragen vervolgens niet op een bevredigende manier worden beantwoord, krijgen ze snel het idee dat er iets of zelfs veel niet klopt in het christelijk geloof. Ze hebben moeite om zich intellectueel in een systeem van denken en doen te laten dwingen dat ze niet begrijpen. „Leer mij volgen zonder vragen”, is niet hun favoriete gezangregel.

Vanuit hun kritische basishouding hebben ze ook moeite om autoriteit bij voorbaat te accepteren. De kinderen en jongeren raken ontmoedigd. Ze krijgen te weinig intellectuele uitdaging bij kerkelijke activiteiten. Voor hen is alles te voorspelbaar. Sommigen passen zich aan om er toch bij te horen. Anderen trekken zich terug in zichzelf en houden hun mond maar. Ze ontwikkelen (heimelijk) tegenzin om betrokken te zijn bij kerkelijke activiteiten, zoals de catechisatie. Ze missen aansluiting bij leeftijdsgenoten.

Ergens tussen de leeftijd van 15 en 25 jaar haken veel slimme mensen af. Ik zeg het nu expres zo, want het probleem betreft niet alleen de gediagnosticeerde hoogbegaafde jongeren. Veel meer intellectuele jongeren verdwijnen uit de kerk of veranderen van kerk.

De grote vraag is: is dit te voorkomen? Ria Havinga geeft eerst een algemene visie op opvoeden en op de geloofsopvoeding, vooral aan de hand van de piramide van Maslow. De mens ontwikkelt zich positief als (1) zijn lichamelijke behoeften worden bevredigd, (2) hij in een veilige omgeving opgroeit, (3) hij ergens bij hoort, (4) hij liefde en erkenning kan ontvangen en geven, (5) hij tot inzicht en zelfverwerkelijking kan komen. Breed werkt de auteur dit uit en past dat ook toe op de geloofsontwikkeling. Ze wijst op de risico’s en de uitdagingen voor de slimme kinderen en hun ouders. Tot slot komt ze met allerlei adviezen om de hoogbegaafde jongeren zo te prikkelen dat ook zij tot een bewust geloofsleven komen en tot positieve kerkelijke betrokkenheid.

Permanente uitdaging
Dit laatste is de kracht van het boekje, maar tegelijk ook de zwakte. Iedere hoogbegaafde is immers anders en zélfs als je hoogbegaafde jonge mensen wijs begeleidt, blijven zij tegen hun kritische punten aanlopen. De vraag van het boekje blijft wat mij betreft dus staan als permanente uitdaging: hoe houden we de slimme jongeren bij de kerk? Het zou goed zijn als kerkelijk jeugdwerkers, voorgangers en catecheten daarover heel concreet nadenken en daarbij de jongeren die ze met name kennen, persoonlijk op het oog hebben. „Hoe houd ik Johan bij de kerk? Hou kan ik Carola zo uitdagen dat ze tot navolging van Christus durft te komen?”

N.a.v. ”Hoogbegaafd geloven”, door Ria Havinga-Brand; uitg. Ekklesia, Ouderkerk aan den IJssel, 2008; ISBN 978 90 7556945 2; 100 blz.; € 12,90.