Bac was jarenlang geneesheer-directeur van het Gelukspan Ziekenhuis in de Noord-Westprovincie in Zuid-Afrika. Toen hij in 1990 terugkeerde naar Nederland, was het aidsvirus zojuist aan zijn dodelijke opmars in Zuid-Afrika begonnen. In de jaren na zijn terugkeer bracht hij regelmatig bezoeken aan het land en zag hij hoe aids zich ontpopte als de grote killer van dit continent. Alleen al in Zuid-Afrika eiste de ziekte een tol van rond de duizend doden per dag.Hij hield contact met de gezondheidsinstantie waarbij hij een tijdje in dienst was geweest en zo groeide een hechte band met zijn vroegere collega’s. Van lieverlee ontwikkelde hij zich tot adviseur bij de bestrijding van aids.

Het antwoord van Bac luidde: FAME. De F staat voor kennis over de ziekte (Facts), de A en de M voor veiligheid in seksueel gedrag (Abstinence, Monogamy) en de E voor zorg voor elkaar (Empathy). Hij gaf presentaties over deze aanpak, hielp bij de introductie en voorzag in voorlichtingsmateriaal.

Bij de VN zaten ze natuurlijk ook niet stil. Daar koos men voor een eigen aanpak die vooral bestond uit het aanbieden van condooms. In gedragsverandering zag de Unaids om allerlei redenen niet zo veel. Nee, condooms, dat was het. En verder was de hoop gevestigd op een vaccin. Dat was er weliswaar nog niet, maar de beleidsmakers rekenden erop dat dat er wel snel zou komen.

Op zijn beurt zag Bac niets in de aanpak van Unaids. Scheepsladingen vol condooms hadden het aidsvirus niet kunnen stoppen. Ook in de toekomst zou dat naar hij vreesde niet het geval zijn. En dat vaccin was een vogel die nog in de lucht vloog.

Een jaar of vijf geleden zag Bac zijn gelijk bevestigd in de officiële cijfers. Terwijl de aidsepidemie in grote delen van Afrika vrijwel ongehinderd dood en verderf kon zaaien, vertoonden de statistieken in het Midden-Afrikaanse land Uganda een heel ander beeld. Daar bleek het aantal besmettingen met sprongen te zijn gedaald. En laat nu Uganda zo’n beetje het enige land zijn dat niet de nadruk legde op condooms maar op onthouding en op trouw aan één partner.

Voor een goed begrip: achter het verschil in aanpak ging (en gaat) een ideologische kloof schuil. Dat in Afrika de seksuele moraal los is, weet iedereen die er langer dan een halve dag is geweest. Prostitutie bijvoorbeeld viert er hoogtij en verder is polygamie er nog lang niet voorbij. Net als in het Westen houden veel mannen er een ander op na, en vaak meer dan één vriendin tegelijk. Dat zijn ideale omstandigheden voor het aidsvirus.

Westerlingen vinden het ongepast om in Afrika over deze riskante levenswijze te beginnen. Dat zou bevoogdend zijn en dat woord is taboe in de moderne visie op ontwikkelingssamenwerking. Voor de levensstijl van de Afrikaan dienen we respect te hebben. Daar komt bij dat we ons in het Westen juist hadden ontworsteld aan de preutse moraal van onze voorouders. Althans, zo beleefde de spraakmakende menigte dat. Hadden we die oude rommel overboord gegooid en ingeruild voor een vrije moraal om dan in Afrika propaganda te gaan maken voor de leefwijze van opa en oma?

Zo bleef Martien Bac een eenling en Uganda een vreemde eend in de Afrikaanse bijt.

Toch is dat niet het einde van het verhaal. In het jongste nummer van het blad Demos van het demografische instituut NIDI schrijft epidemioloog en oud-tropenarts Luc Bonneux dat de internationale hulpverlening tegen aids ernstig heeft gefaald door te weinig en veel te laat aandacht te besteden aan de noodzaak van een gezonde seksuele levensstijl. Zijn mening is niet religieus gefundeerd, zegt hij erbij. De hulpverlening, de Unaids voorop, heeft aanvankelijk veel te veel geïnvesteerd in „marginale zaken” als het promoten van condoomgebruik, licht de epidemioloog toe. Uit de aidsbestrijdingscampagne in Uganda blijkt volgens Bonneux dat het promoten van een gezonde seksuele moraal veel beter helpt. Als je de hoeveelheid partnerwisselingen maar een fractie terugbrengt, heeft dit direct grote gevolgen voor de verbreiding van een epidemie. Mensen moeten daarom leren dat ze twee keer moeten nadenken voordat ze met iemand in bed duiken. Dat is de kern van aidsbestrijding, aldus Bonneux.

Intussen zijn we vele miljoenen doden verder. Al die verlichte geesten met hun tassen vol condooms en kasten vol liberaal gedachtegoed kunnen nu de put dempen. Het kalf is helaas al verdronken.