Anders dan in koninkrijken als Groot-Brittannië en Zweden zijn de Nederlandse koninklijke juwelen geen eigendom van de staat, maar particulier bezit. Daar kleeft een risico aan: door vererving zouden ze uit de familie kunnen verdwijnen. Dat kan niet de bedoeling zijn, althans waar het de historische stukken betreft. Daarom is voor de belangrijkste juwelen van de Oranjes een juridische constructie bedacht die moet voorkomen dat de collectie uit elkaar valt. Koningin Beatrix beheert die collectie.Deze historisch belangrijke en bekende juwelen staan los van de privéjuwelen die de leden van de koninklijke familie hebben. Deze kunnen wél bij testament worden vermaakt of bij leven worden geschonken zonder dat er een haan naar kraait. Zo erfde prinses Irene van haar moeder een broche in de vorm van een hoefijzer met diamanten en (blauwe) saffieren die prinses Juliana in 1939 na Irenes geboorte van prins Bernhard had gekregen.

Uiteraard komen er steeds nieuwe juwelen bij. Zo heeft prins Willem-Alexander bij de geboorte van zowel Catharina-Amalia, Alexia en Ariane aan prinses Máxima een ring geschonken: respectievelijk met een robijn, een padparadscha (een kostbare oranjeroze edelsteen die alleen in Sri Lanka voorkomt) en diamanten. Net als Máxima’s verlovingsring, met een oranje diamant, zijn deze ringen gemaakt door hofjuwelier Steltman in Den Haag.

Aquamarijnen
Het is de vraag of deze sieraden ooit worden opgenomen in de verzameling van de historische juwelen. Het hoeft niet, maar het kan wel. Koningin Juliana heeft bij diverse belangrijke gebeurtenissen in haar leven sieraden met aquamarijnen (transparante lichtblauwe edelstenen) gevraagd en gekregen.

Op haar 21e verjaardag, in 1930, kreeg ze van haar ouders een diadeem met zeven aquamarijnen en van haar grootmoeder Emma een witgouden belle epoquecollier, bezet met diamanten en aquamarijnen. Prins Bernhard heeft hier broches en een witgouden collier met een grote druppelvormige aquamarijn aan toegevoegd. Deze persoonlijke juwelen zijn wel in de algemene collectie terechtgekomen. Zo kunnen we prinses Máxima regelmatig met Juliana’s sieraden bewonderen.

Het is boeiend om de bekende Oranjejuwelen van de koninginnen Juliana en Beatrix en de prinsessen Margriet en Irene nu op en aan andere, jonge, vrouwen te zien. De juwelen vallen na een aantal jaren minder zichtbaar te zijn geweest extra op. Omdat zowel koningin Beatrix als prinses Margriet geen dochters heeft, zijn de juwelen niet geleidelijk van de ene generatie op de andere overgegaan.

Het is telkens een verrassing: prinses Laurentien met sieraden van de beroemde Mellerioparure met diamanten en robijnen of prinses Máxima met een diadeem met peervormige parels, waarvan de oudste nog zijn aangekocht door Amalia van Solms (1602-1675), de vrouw van stadhouder Frederik-Hendrik.

Niet van Anna
Niet alle juwelen gaan zo ver terug. De meeste stammen uit het tweede helft van de 19e eeuw. Nog steeds doet hardnekkig het verhaal de ronde dat de meeste Oranjejuwelen afkomstig zijn van koningin Anna Paulowna (1795-1865), die was getrouwd met koning Willem II. Tsarendochter Anna had bij haar huwelijk enorme hoeveelheden edelstenen meegekregen van het puissant rijke Russische hof. Tot zover klopt het verhaal.

Vrijwel al haar juwelen zijn echter -naar oud gebruik- geërfd door haar dochter. Deze Sophie (1824-1897) trouwde in 1842 met de groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach. Van foto’s van Sophie uit die tijd valt inderdaad af te lezen dat haar moeder Anna een ongelooflijk grote juwelenschat moet hebben gehad. Deze juwelen zijn echter moeilijk traceerbaar door de ontmanteling van de Duitse vorstendommen na de Eerste Wereldoorlog. Vermoedelijk is een deel ervan verkocht.

De Oranjes hebben dus naar verhouding weinig juwelen die van Anna afkomstig zijn. Daaronder zijn wel fraaie exemplaren, bijvoorbeeld een paar prachtige broches met zeer grote saffieren. Ook het middenstuk van de saffierdiadeem, die alleen door de koningin wordt gedragen, is een erfstuk van Anna. Deze stukken zijn in het bezit van de koninklijke familie gekomen nadat een zoon van Anna kinderloos overleed. Zijn aandeel in de juwelen van zijn moeder ging toen naar zijn oudste broer: koning Willem III.

Boutonparel
Een veel groter deel van de juwelen danken de Oranjes aan een andere Sophie, namelijk koningin Sophie (1818-1877), de eerste vrouw van koning Willem III. Bijvoorbeeld de basis en de ornamentjes met een boutonparel (een parel als een knoopje, bol met een platte onderkant) van de diadeem die koningin Beatrix droeg bij haar inhuldiging.

Prinses Máxima droeg als bruid de basis van deze diadeem, met daarop in plaats van de parelornamentjes vijf diamanten sterren, die deel uitmaakten van een huwelijksgeschenk aan koningin Emma, de tweede vrouw van Willem III. Tijdens hun huwelijk overlaadde de koning Emma met juwelen. Vaak liet hij daarin edelstenen en parels verwerken die al eeuwen in de familie waren.

De laatste tijd worden veel van deze sieraden in nieuwe versies gedragen. Of eigenlijk: er wordt na meer dan honderd jaar gebruikgemaakt van de mogelijkheden die de edelsmeden destijds al hadden bedacht en waarvoor ze ook frames meeleverden.

Zo werd een diamanten halsketting van koningin Wilhelmina een diadeem voor prinses Máxima. Van de smaragddiadeem die Emma met Kerst 1888 aan haar dochter Wilhelmina gaf, worden tegenwoordig regelmatig smaragden vervangen door diamanten en parels. Prinses Mabel droeg bij haar huwelijk als eerste een lichtere, geheel met diamanten bezette versie van de saffierdiadeem van koningin Beatrix.

Zo heeft sinds de komst van nieuwe prinsessen niet alleen de monarchie een verjongde uitstraling, maar krijgen ook veel juwelen een ander gezicht.

Els Smit is journaliste en deskundige op het gebied van juwelen en kleding van de Nederlandse koninklijke familie. Onlangs publiceerde zij ”Ontwerpers van Oranje”, over de kleding van de Oranjes vanaf koningin Wilhelmina.