”Patiënt moet medische zorg zien als product” lees ik in het RD van 5 december. Dit ’cadeautje’ gaf mij geen sinterklaasgevoel, met uitspraken als: „Patiënten moeten daadwerkelijk op zoek gaan naar de voor hen beste producten en diensten. (…) Door marktwerking blijft de zorg geleverd worden, maar wel met veranderingen: soms moet je als patiënt verder reizen, maar de kwaliteit van de geleverde zorg is wel beter.”Zo kunnen de zaken gaan lopen in een samenleving die wordt gedomineerd door economisch en materialistisch denken. Maar hebben we het dan nog over de eigenheid van patiënten en de ziel van de geneeskunde? En is zorg een product en dus de patiënt een klant van de arts, die als marktkoopman zijn producten verkoopt?

Het woord patiënt gaat terug op het Latijnse ”pati” (lijden, geduldig dragen). Een patiënt heeft een tekort aan zelfzorgen en heeft vanwege zijn situatie zorg en aandacht nodig. Die wordt gegeven in de vorm van medische, paramedische en/of verpleegkundige hulp.

Dankzij de vraag van de patiënt om aandacht voor zijn klacht krijgt de arts begrip voor wat de patiënt ten diepste zoekt. De situatie van de patiënt maakt shoppen veelal onmogelijk en lijkt in de kern der zaak ongewenst. Wat doe je bijvoorbeeld bij een hartinfarct of blindedarmontsteking? Je laat je deskundig adviseren door de huisarts en gaat niet zelf op zoek.

Defect mechaniek

Volgens prof. dr. G. A. Lindeboom (1905-1986) is de medische grondsituatie daar waar een zieke een arts om hulp vraagt. In de arts en de patiënt ontmoeten twee mensen elkaar: één lijdt en één probeert te lenigen. Een mens in vertrouwen en een mens met weten en geweten.

De patiënt mag van de arts verwachten dat die voortdurend bereid is te helpen. De arts moet deskundige hulp verlenen in de geest van echte menselijkheid. Hij repareert niet een defect mechaniek. Hij probeert zelfs niet alleen een ziek lichaam te genezen, vaak is dat niet eens mogelijk. Nee, hij probeert een zieke medemens te helpen in zijn nood. Hij heeft eerbied voor de persoon van de patiënt en eerbiedigt zijn rechten.

In zijn inaugurele rede spreekt Lindeboom over de ziel van de geneeskunde. Dan gaat het over de onzichtbare, drijvende macht die het denken en doen van de arts bepaalt, om de diepste intenties en de hoogste aspiraties. Het uiteindelijke en hoogste doel van de geneeskunde ligt niet in de studie van het zieke lichaam, maar in hulp aan de zieke mens. Zij wordt telkens opnieuw geboren uit goddelijke opdracht en menselijke bewogenheid.

Lindeboom heeft er grote bewondering voor dat de Zwitserse arts Paul Tournier (1898-1986) naast de lichamelijke en de psychische kant ook de geestelijke, spirituele zijde van de patiënt betrekt in zijn overwegingen. „Vragen naar de zin der dingen wil eigenlijk zeggen: ons verbinden met de levende God, leven met Hem, sterven met Hem (…). Het wil zeggen: zowel de problemen van het leven als de problemen van de dood onder ogen zien.”

Dieven

Het woord markt is afgeleid van het Latijnse woord ”mercatus”, dat zowel markt als handel betekent. En in de oudheid was Mercurius zowel de god van de handel als die van de dieven. Reden genoeg om het marktdenken niet te omarmen, maar met wantrouwen te benaderen.

In 2005 schreef de Rotterdamse econoom prof. dr. A. Klamer een boek over de economie van overvloed en onbehagen. In een gesprek daarover met de Consumentengids zegt hij: „We lijken te vergeten dat consumeren en economische activiteit middelen zijn, geen doelen. De overheid heeft het marktdenken geadopteerd en sleept ons daarin op steeds meer gebieden mee, zoals in het onderwijs en de zorg. Dat is gemakkelijk, want economische groei is meetbaar.”

Volgens Klamer is het marktdenken te ver doorgeslagen. „Het werkt wantrouwen en cynisme in de hand, een mentaliteit van ”voor wat hoort wat”. De enorme privatiseringsdrang heeft ons niet veel goeds opgeleverd, omdat het marktdenken daarin prevaleert. De sociale en zingevende component zijn verwaarloosd.”

Zo is dat. Marktdenken schaadt relationele beroepen zoals die van arts en verpleegkundige en verschraalt de zorg.

De auteur is directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV).