Het is koud in de kathedraal: 8 graden. Cor Ardesch (1959) neemt met trui, jas en sjaal plaats achter de speeltafel van het hagelwitte Bachorgel in het Mariakoor van de kerk. „Op zondagochtend, als ik op het grote orgel zit, heb ik een wielrennersvest met verwarmingsplaten en accu aan.”De domorganist, tevens stadsorganist van Dordrecht, trekt enkele registers open en begint aan Bachs ”Nun komm’, der Heiden Heiland”. Drie achtvoeten, waaronder de Prestant van het Oberwerk, zingen zacht ”spuckend” de melodie van het wonderschone adventskoraal. Daarna danst het levendige Concerto in a-moll door de immense ruimte. Ardesch sluit zijn minidemo af met een stoer monument, de grote C-dur. Componist, muziek én organist bewijzen dat het instrument, vorig jaar september opgeleverd, de naam Bach terecht draagt.

Ardesch relativeert: „Bachorgel? ’t Is gewoon een instrument van Verschueren. Nou ja, laat dat ”gewoon” er maar af. Het was al mooi bij de ingebruikname en het wordt elke dag mooier. Het klinkt meer en meer als een eenheid, omdat het pijpmateriaal zich gaat zetten in de ruimte. De orgelbouwer heeft steeds gezegd dat dat zou gaan gebeuren. Ik had er mijn twijfels bij, maar hij krijgt gelijk.”

Verrijking
Waarom een orgel gebaseerd op de principes van de Elzasser bouwer Gottfried Silbermann? „We wilden bewust iets nieuws toevoegen aan het Nederlandse orgelbestand”, reageert Ardesch. „Dus geen Reilorgel zoals in de Kamper Bovenkerk. Dat is prachtig hoor -ze mogen het hier zo neerzetten-, maar zoiets hadden we al. Een stijlkopie van Silbermann nog niet.”

Dat Ardesch ooit een Bach-cd zou maken, lag voor de hand. „Ik speel graag en veel Bach, ook op het romantische Kamorgel. Vaak krijg ik daar positieve reacties op. Het is een verrijking om met deze muziek bezig te zijn. Bach geeft rust, zekerheid. Als negenjarige speelde ik al de Toccata en Fuga in d-moll. Nu zeg ik: Als jonge hond kun je de noten wel raken, maar het verhaal erachter, daar gaat het om.”

Sinds de Dordtse dom de beschikking heeft over het barokke Verschuerenorgel (twee klavieren, pedaal, 34 stemmen) kon de eerste Bach-cd niet langer uitblijven. Ardesch: „Het is mijn bedoeling alle Bachwerken op te nemen. Dan praat je over zeventien, achttien cd’s. Ik probeer er twee tot drie per jaar te maken, maar ik weet niet of me dat gaat lukken. Het vraagt een enorme investering, zowel financieel als qua tijd en energie.”

Bach op het Verschuerenorgel is niet te vergelijken met Bach op de grote Kam, ervaart Ardesch. „Het Kamorgel heeft een prachtig hoog en laag toongebied, maar het middengebied is onduidelijk. Het vraagt veel van je articulatie om ook het middengebied goed tot klinken te brengen. Het Bachorgel is transparant tot en met; op zo’n orgel hoef je minder te articuleren.”

Variatie
Voor elke Bach-cd wil Ardesch een programma samenstellen dat ook geschikt is voor een concert. „Ik hou er niet van om alle koralen op één cd te zetten, of allemaal grote werken bij elkaar. Daar word je moe van. Ik kies voor variatie. Mijn eerste cd begin ik met de grote C-dur, vervolgens speel ik een koraalbewerking, een triosonate, een partita, een concerto, en ik sluit af met de grote g-moll.”

Ardesch realiseert zich dat hij de zoveelste organist is die Bach integraal opneemt. „Natuurlijk luister ik naar anderen: Kooiman, Koopman, Beekman. Allemaal goede spelers. Ik heb niet de pretentie hun spel te verbeteren, maar iedereen vertelt zijn eigen muzikale verhaal. Boven aan mijn lijstje staat: muziek maken. Dat vind ik belangrijker dan foutloos spelen. Natuurlijk kun je fouten bij een cd-opname er uithalen door een stuk nog een keer te spelen, maar op een concert gaat dat niet. Dat geeft niks. Hendrik Andriessen zei altijd: Een goed verstaander heeft niet alle nootjes nodig.”

Ardesch’ spel op de eerste Bach-cd klinkt afwisselend robuust, feestelijk en bezonken. De organist herkent zich in die typering. „Mijn grote voorbeeld is Piet Kee, mijn oud-leraar. Zoals hij Bach speelde in de Bavo, daar droom ik nog steeds van. Ook Wim van Beek vind ik een grootheid op Bachgebied. Het draait eigenlijk allemaal om je toucher: de manier waarop je de toets indrukt en loslaat. Dat blijft hét expressiemiddel voor de organist.”

Delicaat
Bekijk elk Bachwerk op zichzelf en bepaal dan de uitvoering, zegt Ardesch. „De Fantasia in g-moll is zó grillig, daar moet je helemaal induiken; die moet je het volle pond geven. Neem je het koraal ”Nun komm’, der Heiden Heiland”, dat is weer zo delicaat, zo vol verwachting. En de tekst van de koraalpartita ”O Gott, Du frommer Gott” heeft alle aspecten van het menselijk leven in zich: vreugde, maar ook lijden en dood. Je kunt deze muziek niet spelen zonder je grondig te verdiepen in de woorden en de theologische achtergronden.”

Naast het opnemen van de integrale Bach vraagt de restauratie van het grote Kamorgel de aandacht van Ardesch. „De eerste fase is afgerond. De frontpijpen, het bovenwerk en de achterlade van het pedaal zijn gerestaureerd. In januari gaan we met de zijtorens van het pedaal beginnen. Dan volgen het hoofdwerk en het rugwerk. Medio 2010 moet het hele orgel klaar zijn. Reil doet de restauratie. Ik heb er veel vertrouwen in. Ik hoor voor het eerst de zestienvoets frontpijpen spreken. Mensen die al jaren hier kerken, zeggen: Het orgel gaat weer klinken zoals vroeger. Daar ben ik blij mee. Het Kamorgel hoort bij de top 10 van de mooiste Nederlandse regels.”

Mede n.a.v. ”Cor Ardesch bespeelt het Bachorgel van de Grote Kerk te Dordrecht - Johann Sebastian Bach orgelwerken deel I”; MPD-classic (MPD 20072710); € 15,00; bestellen: info@corardesch.nl.

Cor Ardesch schaart zich met zijn opname van alle orgelwerken van Bach in een rij van Bachvertolkers. Een niet compleet overzicht van wat er de laatste decennia op de markt is gebracht.

De Duitse organist Helmut Walcha (1907 1991) nam tussen 1947 en 1971 twee keer Bachs orgelwerken op. Van zijn interpretatie zijn twee series op cd verschenen, een 12 cd box (2001) en een 10 cd box (2004).

De Française Marie Claire Alain nam tussen 1959 en 1994 drie keer Bachs orgelwerken op. De laatste twee series (15 cd en 14 cd) zijn op cd uitgebracht.

De Fransman Jean Guillou bracht in 1999 de complete Bach uit op twaalf cd’s (Saint Eustache, Parijs, liveopnamen).

Ewald Kooiman nam twee keer de complete Bach op: in de jaren tachtig op lp (historische orgels in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland), in de jaren negentig op cd (historische orgels in Nederland en Duitsland). Dit jaar begon hij aan een derde reeks (veertien cd’s op orgels van Silbermann), die in 2010 moet verschijnen.

Onder het label Brilliant Classics (Kruidvat) speelde de Zweedse organist Hans Fagius zeventien cd’s vol met Bachs orgelwerken (verschillende orgels in Zweden, opnamen uit de jaren tachtig).

Ton Koopman speelde zijn Bachintegrale in de jaren negentig op orgels in Nederland en Duitsland (16 cd).

Bram Beekman speelde in de jaren negentig het orgeloeuvre van Bach op veertien orgels in Nederland (18 cd).

Piet Wiersma (1946 2003) was bezig met een project om alle werken van Bach op te nemen op Groninger orgels. Hij overleed echter toen hij bezig was met de opnamen voor de zevende dubbel cd.

Jacques van Oortmerssen begon in 1995 met zijn Bachintegrale. Tot nu toe verschenen negen delen op orgels in Nederland, Denemarken, Noorwegen en Duitsland.