1. Wat is design? Het begrip ”design” zaait in eerste instantie niet echt verwarring. Design, dat zijn toch exclusieve meubels, luxe gadgets en onbetaalbare gebruiksvoorwerpen? Design, dat is toch toegepaste kunst?

Dat is de vraag. Is design kunst met toevallig ook nog een praktische functie? Is het functioneel ontwerp dat tegelijkertijd kunst is? Is het geen van beide en toch allebei een beetje? En is design echt alleen maar exclusief, luxe en duur?

De Van Dale geeft een veilige, maar weinig verhelderende definitie. „Industrieel ontwerp”, is de eerste betekenis. Een nuchtere constatering, maar dan is ook een ontbijtbordje van Xenos design. „De stijl, de vormgeving van een product”, luidt de tweede omschrijving, maar die zegt alleen iets over of een bord bloemetjes heeft, of een reliëfje, of het geglazuurd is of niet.

Beide definities zijn niet fout, maar erg theoretisch. De term design zoals die vandaag wordt gebruikt, lijkt over veel meer te gaan. Een designtafel is een designtafel omdat hij door zijn vormgeving en kwaliteit uitstijgt boven het gemiddelde, een designtafel is functioneel én mooi; en andersom. Bij een designontwerp is het de vraag wat belangrijker is: vormgeving of functionaliteit. Misschien wel geen van beide. Het evenwicht is precair.

Design lijkt dus te bestaan bij de gratie van exclusiviteit. Design is anders en iets is anders als het exclusief is. Het opvallende is echter dat het etiket met steeds groter gemak op allerlei vormen van ontwerp wordt geplakt. Onlangs verkondigde de directeur van de Design Academie Eindhoven -volgens The New York Times de beste designopleiding ter wereld- in een tv-programma dat eigenlijk alles design is. Het glas water van de presentator, een balpen, een boek. Maar als opeens alle ontwerp design is, vervaagt de waarde van dat begrip toch volledig? Het lijkt erop alsof de term design in de eigenlijke betekenis van het woord is uitgewoond.

Deze ontwikkeling is wel verklaarbaar. Design verkoopt, dus iedereen wil maar al te graag zijn waren onder dat label slijten. En waar dat gebeurt, staan altijd ontwerpers op die zich weer willen onderscheiden, linksom of rechtsom. Job Smeets en Nynke Tynagel van Studio Job profileren zich bijvoorbeeld meer als kunstenaars dan als ontwerpers. Het werk van het tweetal staat ook tentoongesteld in musea.

2. Wat is Dutch Design?

Veel Nederlands ontwerp komt onder de naam Dutch Design op de markt. De term is geen merknaam, maar wat is-ie dan wel? Is Dutch Design alles wat op Nederlandse bodem wordt ontworpen, of zegt de term iets over de aard van een ontwerp? Daarover zijn de meningen verdeeld. Veel Nederlandse ontwerpers distantiëren zich van het etiket, het zou een marketingleus zijn en vooral in het buitenland zijn bedacht.

Bij het Nederlandse publiek roept de term vooral herkenning op als vlag voor allerlei ontwerp van Hollandse bodem. Een voor iedereen welbekende Nederlander die design ontwierp, was Gerrit Rietveld. Zijn rood-blauwe stoel uit 1918 is een begrip, maar inmiddels is de sloophouten tafel van Piet Hein Eek dat ook, net als de Knotted Chair van Marcel Wanders en de Polder Sofa van Hella Jongerius.

Onlangs verscheen bij uitgeverij Unieboek een kloek boekwerk met de al even kloeke titel ”Design NL” (ISBN 9789047506201; 29,95 euro). Het werk toont „het huidige designlandschap in Nederland in al zijn disciplines, van architectuur tot grafische vormgeving, van stedenbouw tot interieurontwerp en van vrije vormgeving tot dessinontwerp.” In zo’n veelomvattend boek moet het antwoord te vinden zijn op de vraag wat nu precies Dutch Design is.

Ha, beet, op pagina 174. Hier komt een analyse, zo lijkt het. Typisch Nederlands is volgens het schrijversduo Aaron Betsky en Adam Eeuwens „dat vermogen om ons de wereld terug te geven op een manier waarop we hem voorheen niet kenden.” Tja. Wil elke kunstuiting dat niet? Wat is daar nu specifiek Nederlands aan? Vooral Nederlandse vormgevers zijn er goed in, zeggen Betsky en Eeuwens, want „die blijven materieel en echt maken wat anders slechts vaag aanwezig is, om de wereld om ons heen in kaart te brengen zodat we er doorheen kunnen navigeren, en de rijke materialiteit van de realiteit te spiegelen in de kunst van het schikken.” O? En toen?

Misschien is zo’n heel boek vol wollige lofzangen en heel veel beeldmateriaal wel tekenend voor de status van Dutch Design. Iedereen heeft het erover, maar wie weet nu écht wat het is?

3. Wat heb je aan design?

Mensen willen tegenwoordig iets uitdrukken met hun interieur, misschien wel zichzelf. Om primaire levensbehoeften hoeven de meeste Nederlanders -kredietcrisis of niet- zich niet te bekommeren, zelfontplooiing is een logisch vervolg. En design aanschaffen is voor veel mensen zo’n vorm van zelfontplooiing.

Met design kun je scoren. Het is in de mode en modegrillen brengen altijd kopieergedrag mee. Een deel van de bevolking koopt design omdat dat hip is en omdat het graag wil horen bij iedereen die hip is.

Anderen kopen design omdat ze houden van kwaliteit en van een goed ontwerp. Design geeft zin aan hun bestaan, niet omdat ze zich met het bezit ervan een bepaalde status denken te verwerven, maar omdat ze kunnen genieten van een mooie tafel, een mooie stoel of een mooie lamp - omdat ze respect hebben voor de creativiteit van de maker ervan.

4. Iedereen aan het design?

Ja en nee. Design zou de neiging hebben te exclusief te worden, te elitair en te prijzig, en als reactie daarop komt er nu een soort democratiseringsproces op gang. Er zijn ontwerpers met missiedrang, zoals Jan des Bouvrie. Als de Jamie Oliver van de designwereld probeert hij op laagdrempelige wijze de smaak van de Nederlander te ontwikkelen. Daarom ontwerpt hij voor Gamma, tegen lage prijzen.

Woongigant IKEA draagt met vazen van Hella Jongerius eveneens bij aan de commercialisering. Naar IKEA-maatstaven zijn die redelijk duur, maar in een designzaak is voor dergelijke bedragen weinig te halen. Onlangs lanceerde Kwantum een designlijn: Blitsdesign. Marcel Wanders ontwierp de kerstcollectie voor de Bijenkorf -sokken, dassen, kerstbomen, speelgoed en lingerie-, H&M heeft innige contacten met het ontwerpersduo Victor & Rolf.

Dergelijke initiatieven leveren altijd weer discussie op, want hoe design is design nog als het zomaar in de schappen van de bouwmarkt staat en betaalbaar is voor bijna iedereen? Niets design aan, zeggen de preciezen. Why not? antwoorden de rekkelijken. Ze zullen het nooit eens worden.