Joep M. is dan wel vrij, hij is zeker niet van de politie af. Sinds de wegens pedofilie veroordeelde kindertherapeut weer op vrije voeten is, rijdt er opmerkelijk veel blauw door zijn straat. Agenten kijken of hij wel thuis is. Omwonenden hebben een kaartje in de bus gekregen van Meld Misdaad Anoniem. En op onverwachte tijden gaat de telefoon.De 60-jarige M. wordt in Amsterdam gericht verstoord (zie kader) door de overheid. Hij heeft voor zover bekend de twijfelachtige eer de eerste zedendelinquent te zijn op wie deze maatregel wordt toegepast. Die stevige inbreuk op zijn privacy komt niet uit de lucht vallen: M. hield er als kindertherapeut wel zeer twijfelachtige praktijken op na. Zo masseerde hij onder meer de geslachtsdelen van gehandicapte kinderen die aan zijn zorgen waren toevertrouwd. Dat zou de „energiestromen” ten goede komen.

Bovendien liep hij als nudist vaak naakt rond in huis. De kinderen bleven soms bij hem slapen - ook naakt. „Bij mij in bed is iedereen bloot. Dat is een standaardregel”, zei hij in 2005 bij de behandeling van zijn zaak voor de rechtbank in Amsterdam. Het leverde hem in hoger beroep 4,5 jaar cel op.

Leuk zoontje
De gemeente Amsterdam was, nadat M. eind vorig jaar vrijkwam, op haar qui-vive. M. leek weinig geleerd te hebben van zijn straf: onder meer via internet probeerde hij opnieuw in contact te komen met gehandicapte kinderen. Daarom besloot burgemeester Cohen recent om de man gericht te verstoren in zijn dagelijkse activiteiten, om de kans op herhaling zo klein mogelijk te maken.

Een goede zaak, vindt Peter (42). „Als een pedofiel zichzelf niet in bescherming kan nemen, moet hij in bescherming genomen worden.” Peter heeft recht van spreken. „Ik was 22 toen de vriend van mijn moeder met een leuk zoontje in huis kwam en ik seksuele handelingen met hem verrichtte. Twintig jaar lang ben ik seksueel actief geweest met jongens. Sinds een aantal maanden ben ik genezen van mijn pedofilie.”

De ex-pedofiel vindt het onbegrijpelijk dat de Amsterdamse Joep na een na een pedofielverleden in de jeugdhulpverlening is gegaan. „Dat is vragen om moeilijkheden. Je bent zo snel geraakt door lieve oogjes. „Ach, wil er niemand voor je zorgen? Dan wil ik het wel doen.” Het is heel link om vanuit een machtspositie met jongens om te gaan. Je hebt het zo weer te pakken.”

Peter heeft lange tijd vermeden naar zwembaden te gaan. Ook nu hij zich genezen acht, blijft hij zich extra bewust van verkeerde prikkels. „Een paar weken geleden kwam de zoon van mijn werkgever over de vloer. Ik merkte dat ik dat gezellig vond en bedacht al dat ik het leuk zou vinden met hem ergens heen te gaan. Lekker babbelen en kletsen in de auto. Misschien dat hij wel naast me wilde zitten. Toen gingen er alarmbellen rinkelen. Ik moest opnieuw de lessen die ik in de hulpverlening had geleerd herhalen in mijn hoofd. Peter, dit kan niet. Deze schoonheid, deze schat die nu bij je is, breng hem bij Jezus. Hij zal erover waken. Deze jongen is niet voor jou en jij niet voor hem. Dat is de bedoeling niet. En weet je wat? Hoe vaker ik tegen mijn vleselijke lusten in ga, hoe verder de verlangens van me af komen te staan.”

Afblijven
De samenleving moet zichzelf beter tegen pedofielen beschermen, vindt Peter. „Bij een sollicitatie moet beter gescreend worden. Zeker op scholen en in jeugdwerk. Als ik voor mezelf spreek weet ik dat je met pedofiele gevoelens nog niet eens in een snackbar kunt werken. En pedofielen moeten psychische hulp krijgen. Een taakstraf is niet voldoende, ammehoela.”

De maatschappij moet er álles aan doen om te verhinderen dat pedoseksuelen weer in herhaling vallen, vindt ook Jos Stalhouder, voorzitter van de stichting Schouder aan Schouder voor slachtoffers van pedofilie. Zelf was hij op zijn dertiende en van zijn vijftiende tot zijn achttiende slachtoffer van pedofilie. „Het is gruwelijk. De overheid moet voor zulke personen verplichte tbs instellen. Tot ze er voor 1000 procent zeker van zijn dat zo iemand niet weer in herhaling zal vallen. Een pedofiel na een taakstraf weer gewoon over straat laten lopen is als een vos in een kippenren zetten en zeggen: Afblijven hoor!”

Kiezen of delen
Intussen is het echter nog altijd mogelijk dat een veroordeelde pedofiel geen enkele psychologische begeleiding krijgt. De gemeente waarin de pedofiel woont, kan wel hulp aanvragen bij de reclassering. Echter, de pedofiel is niet verplicht de hulp te aanvaarden als de gemeente die niet dwingend oplegt. Het hinderlijk verstoren kan dan een laatste redmiddel vormen.

Sjef van Gennip, algemeen directeur van Reclassering Nederland, vindt dat middel niet te zwaar. „Het is te makkelijk om te zeggen dat dit hinderen te ver gaat, dat dit de rechten van de veroordeelde schendt. Het belang voor de samenleving moet zwaarder wegen. Ik denk wel dat de gemeente Amsterdam beter op de man had kunnen afstappen en hem de keus had moeten laten: Beste meneer, u kunt kiezen of delen. Of u stelt zich onder behandeling, óf wij gaan u hinderlijk volgen en controleren.”

Van Gennip pleit ervoor meer drempels op te werpen die moeten verhinderen dat veroordeelden na hun straftijd weer in de fout gaan. „Nu nemen we als reclassering regelmatig na een proeftijd afscheid van veroordeelden, terwijl we weten dat ze nog steeds een risico vormen voor de maatschappij. Het enige wat je dan kunt doen is de veroordeelde proberen te motiveren zichzelf alsnog vrijwillig onder begeleiding te stellen en gemeente en politie op de hoogte stellen van de situatie.”

Eerder pleitte Van Gennip ervoor om mensen die een heel groot risico blijven vormen voor de maatschappij levenslang onder reclasseringstoezicht te plaatsen. „Eigenlijk moet dit soort mensen uit de samenleving verwijderd worden.” De reclasseringsdirecteur weet tegelijk zeker dat dit niet op korte termijn zal gebeuren. „Daarvoor ligt het te gevoelig.”

Dat betekent niet dat hij lijdzaam verandering afwacht. „Volgend jaar willen we gaan experimenteren met een methode waarbij zedendelinquenten continu worden begeleid door vrijwilligers, die weer worden ondersteund door professionals. In Canada en in Engeland gebruiken ze die methode ook, met succes.”

---

Terrorismemaatregel voor pedofiel
Voor het volgen van Joep M. trok de Amsterdamse burgemeester Cohen een uitzonderlijk zwaar middel uit de kast: persoonsgericht verstoren. Dit is ontwikkeld om mogelijke terroristen de wind uit de zeilen te nemen. De overheid kan er pas sinds een paar jaar gebruik van maken.

„Verstoring is een instrument dat heel beperkt wordt toegepast”, geeft woordvoerder Iris Reshef van burgemeester Cohen toe. „Tot nog toe is het hoogstens een paar keer eerder gebruikt in Amsterdam. Ik denk dat je de keren op één hand kunt tellen.”

Verstoren is mogelijk op grond van twee wetsartikelen. Het ene is artikel 12 van de Politiewet, waarin staat dat de burgemeester politiemensen aanwijzingen kan geven om de openbare orde te handhaven. Het andere is artikel 172.3 van de Gemeentewet. Daarin staat dat de burgemeester bevoegd is bevelen te geven als de openbare orde verstoord dreigt te worden.

Schemergebied
Onder juristen wordt die wettelijke basis als erg smal ervaren. Verstoren maakt inbreuk op het grondrecht van privacy, stelde de Groningse hoogleraar J. Brouwer in 2006 in zijn oratie. Volgens hem kunnen de genoemde wetten „zelfstandig noch in combinatie met elkaar een grondslag voor persoonsgericht verstoren vormen.”

Het optreden van burgemeester Cohen zit „op de rand van het toelaatbare”, vindt ook de Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht prof. T. Barkhuysen, gespecialiseerd in handhaving en toezicht. „Als een gemeente tig keer met een burger gaat bellen terwijl die geen strafbare feiten heeft gepleegd, kun je je afvragen of dat proportioneel is. Een heel belangrijk uitgangspunt is dat een gemeente niks mag als er geen duidelijke wettelijke basis voor is. Dat wordt nu omgedraaid. In de schemerzone mag je opereren, en als je daar als burger moeite mee hebt moet je maar naar de rechter stappen.”

De hoogleraar erkent dat het beschikbare instrumentarium om herhaling van delicten te voorkomen beperkt is. „Maar dan moet je dáár wat aan doen, in het kader van wetgeving. Dan is het van te voren in elk geval allemaal getoetst.”

Amerikaanse toestanden
Daar komt nog het beginsel bij dat iemand een tweede kans moet krijgen, zegt strafrechtsdeskundige prof. L. M. Moerings van de Universiteit Leiden, gespecialiseerd in zedenwetgeving. „Als je straf erop zit, krijg je een tweede kans. Waar ik bang voor ben, zijn Amerikaanse toestanden van ”naming and shaming”, waarbij namen op websites terechtkomen.”

Maar hoe ligt dat als de persoon in kwestie zelf weer op het oude spoor door lijkt te willen gaan, zoals in het geval van Joep M.? Moerings snapt wel „dat een tweede kans bij zedendelicten gevoeliger ligt”, maar wijst erop dat een ex-zedendelinquent „toch ook ergens moet wonen. Niet elke kans op herhaling betekent dat inbreuk op de privacy gerechtvaardigd is.”

Volgens de hoogleraar is er een ontwikkeling gaande waarbij veroordeelde delinquenten steeds langer in de gaten gehouden worden, „bijvoorbeeld door de proeftijd op te rekken. Dat sluit naadloos aan bij de behoefte in de maatschappij om iemand langer onder controle te houden.”

Die trend ontwaart ook prof. Barkhuysen. „Burgers accepteren het niet meer dat iemand die in verband kan worden gebracht met terroristische of pedoseksuele activiteiten zomaar zijn gang kan gaan. Bovendien heeft minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken gemeenten er zelf toe opgeroepen om dan maar in het schemergebied te opereren en het risico te nemen dat de rechter de maatregel afschiet.”

Burgemeester Cohen realiseert zich die kanttekeningen, zegt zijn woordvoerder Reshef. „Daarom hebben we ook een brief naar de minister gestuurd waarin we aangeven dat we meer bevoegdheden willen. We hebben hier absoluut goed over nagedacht. Maar we maken ons dusdanig zorgen over deze man dat we toch voor verstoring kiezen.”