Terwijl het internationale wantrouwen jegens de leider stijgt, verliest hij tegelijk in eigen land steun. In september al gingen mensen in de hoofdstad Kiev de straat op om zijn aftreden te eisen. Het lijkt erop dat Koetsjma door het volk niet meer wordt gedragen. Of is dat maar schijn?

Grote plassen water vullen de vele gaten die de wegen in de stad Zhitomir, dat ten westen van Kiev ligt, rijk zijn. Het zal niet lang meer duren tot een laagje ijs het water zal bedekken. Ondanks de kou heeft zich een grote groep mensen verzameld op een druk kruispunt in de stad, waardoor een opstopping is ontstaan van tientallen trolleybussen.

„De prijs van elektriciteit is alweer omhooggegaan”, zegt een van de demonstranten boos. „Nu heeft de gemeente ook nog de stroom afgesloten van een aantal flats in de stad. Waarom?”, vraagt hij nadrukkelijk, terwijl hij naar de mensenmassa om zich heen kijkt. Een stadgenoot die al iets te diep in het glaasje wodka heeft gekeken, danst tussen de demonstranten door. „Wij werken de hele dag keihard en verdienen bijna niets”, vervolgt de man. „Waarom mogen wij dan ’s avonds niet beschikken over stroom en verwarming?”

Verderop in het monumentale, zachtblauw geschilderde universiteitsgebouw oefenen studenten voor een cabaretoptreden. „Kijk nou eens: allemaal negers in de zaal!”, roept een jongen met klein postuur in de microfoon. „Nee joh!”, verbetert een magere, lange medestudent hem. „Dat zijn Oekraïners. Ze hebben alleen al drie jaar geen warm water meer, dus kunnen ze zichzelf niet wassen!”

Hoewel politiek voor veel Oekraïners een ”ver-van-mijn-bedshow” is, zijn ze er wel van afhankelijk voor hun eerste levensbehoeften, zoals voedsel, gas en elektriciteit. „Iedereen in Oekraïne heeft een hekel aan Koetsjma en aan het systeem”, vertelt een jonge journalist. „Maar aan de andere kant kunnen we voor ons levensonderhoud niet zonder de politiek. Dat is ook de reden waarom je in Oekraïne geen grote opstanden en revoluties zult zien. Als er mensen de straat op gaan, zoals afgelopen september in Kiev, dan gaat dat redelijk vreedzaam.”

Ondanks het rustige karakter van de demonstraties en de relatief geringe belangstelling voor politieke aangelegenheden blijken sommige Oekraïners toch een duidelijke mening te hebben over degenen die hun land regeren. „Koetsjma is een boef, dat weet iedereen”, roept een jurist stellig. „Ik geloof geen enkele politicus meer.” In zijn piepkleine, nagenoeg lege kantoortje steekt hij de lofrede af over zijn land, ondanks zijn klachten over de regering. „Met een nieuw beleid en financiële hulp van Europa kunnen we een sterke en machtige natie worden”, zegt hij enthousiast.

Maar die hulp van Europa staat op de tocht, evenals de miljoenen dollars die de Verenigde Staten jaarlijks in de voormalige Sovjetstaat stoppen. Koetsjma wordt er namelijk van verdacht geavanceerde radarsystemen aan Irak te hebben verkocht. Dat zou blijken uit een geluidsopname die voormalig beveiligingsbeambte Mykola Melnichenko in het geheim opnam van een gesprek tussen de president en het hoofd van de wapenexport Valery Malev.

„Er is een team van Britse en Amerikaanse onderzoekers in ons land geweest om uit te zoeken of Koetsjma de radarsystemen heeft verkocht”, legt de journalist uit. „Het rapport is nog niet officieel openbaar gemaakt, maar er is een zinnetje uitgelekt: „Oekraïne kan niet bewijzen dat het land onschuldig is.” Maar wat zegt dat? De VS is toch het land dat het principe heiligt dat je onschuldig bent, tenzij je schuld bewezen is? Ze gaan dus in tegen hun eigen wetten”, benadrukt hij.

Ook vraagt hij zich af waarom de Amerikanen nu pas actie ondernemen. „Zij weten al ruim een jaar af van het bestaan van de band, maar nu is het blijkbaar belangrijk genoeg om iets te ondernemen. Dat heeft natuurlijk te maken met de aanvalsplannen op Irak”, concludeert hij. „Om Irak aan te vallen, heeft de VS de goedkeuring van de VN-Veiligheidsraad nodig. Om toestemming te krijgen, gebruikt de VS Oekraïne als eerste dominosteentje die de rest vanzelf laat omvallen.

De VS kunnen achterover leunen en toekijken. Dat is het doel van dit rapport. Door alleen maar te veronderstellen dat Oekraïne zijn onschuld niet kan bewijzen, is het domino-effect al in werking gesteld. Het rapport bevat enkel lege woorden, met voor de VS waarschijnlijk het gewenste resultaat.”

Persoonlijk gelooft hij niet dat Koetsjma de Kolchuga-radarsystemen heeft verkocht. Hij lacht erom. „Kolchuga wordt zwaarbewaakt, vanaf de grond en vanuit de lucht door satelliet. Het is onmogelijk om die systemen te verkopen in deze moderne tijd. Alles wordt geregistreerd en zelfs de president kan voor geld niet alles kopen.”

Veel inwoners van het land sluiten zich aan bij de mening van deze journalist. Hoewel Koetsjma eerder ook al in opspraak raakte in verband met de dood van een kritische journalist, is een veel gehoorde uitspraak: „Hij is geen goede president, maar hij heeft een goed hart.”

Een ziekenhuisdirecteur vertelt dat hij actief campagne heeft gevoerd voor Koetsjma voor de presidentsverkiezingen in 1999. „President is president”, zegt hij eenvoudig. „Hij is gekozen door het volk, dus moet je hem hoogachten. Natuurlijk is een deel van de ellende in ons land zijn schuld, maar hij bedoelt het goed en heeft een eerlijk karakter. Ik ben ook teleurgesteld in hem, maar je kunt ook niet alles op de president afschuiven”, voegt hij eraan toe. „De vele partijen in het parlement maken besluitvorming enorm moeilijk.”

Over twee jaar zullen er nieuwe presidentsverkiezingen worden gehouden. De ambtstermijn van Koetsjma zit er dan op. Het is overigens de vraag of hij nog twee jaar zal kunnen blijven zitten, nu hij zo in opspraak is geraakt. Wat zeker is, is dat er binnen nu en 2004 een ander aan het hoofd van deze voormalige Sovjetstaat zal staan. Wie dat zal zijn?

„Ik!”, zegt de jurist triomfantelijk. De ambitieuze man, die naast zijn bureau voor rechtshulp nog studeert, meent het niet helemaal onserieus. Hij is daarmee een van de weinigen die direct weet wie de nieuwe president zou moeten worden. „Ik heb geen vertrouwen in de politiek”, zegt een studente Engelse taal en literatuur. „Maar ik ga wel stemmen. Je moet doen wat je kunt doen, als de mogelijkheden je worden gegeven.”

Voor veel mensen in Oekraïne komt overleven op de eerste plaats. Er wordt dan ook laconiek gereageerd op het naar huis sturen van het parlement en het feit dat Koetsjma niet welkom is op de NAVO-top. Dromen over aansluiting met de NAVO en met de EU zijn er wel, maar veel mensen vinden dat het land eerst orde op zake moet stellen. Als het dagelijks leven in Oekraïne minder een kwestie is van overleven, kan er voorzichtig verder worden gekeken. Of die blik richting het oosten of het westen zal zijn, zal blijken na de presidentsverkiezingen in 2004.