De Ierse schrijver John McGahern besloot aan het eind van zijn leven de geschiedenis van zijn jeugd te beschrijven. Wie zijn andere werk kent, komt veel bekends tegen. Ook in zijn ”Herinneringen” gaat het over een gewelddadige vader en een lieve moeder.De familie McGahern verhuisde nogal eens. Het langst woonde het gezin in het dorpje Aughawillan. Het waren zulke gelukkige dagen dat Sean (op de omslag van het boek noemt de schrijver zich John, maar in het boek zelf het Ierse Sean) op bed zijn ogen openhield omdat hij de dag niet wilde loslaten. Moeder moest hem vermanen eindelijk te gaan slapen. Vader verbleef meestal in de politiekazerne enkele dorpen verderop.

Het is ontroerend zoals McGahern (1934-2006) zijn moeder beschrijft. John was de oudste van zeven kinderen en klampte zich aan haar vast. Zo oprecht als zij in God geloofde, zo geloofde hij in haar. Moeder was onderwijzeres en samen met Sean liep ze dagelijks naar school. Toen zijn moeder ziek werd, was hij het liefst alleen. Zodra hij thuiskwam, schoot hij de trap op naar boven. Hij wist zeker dat ze weer beter zou worden. „Alleen oude mensen gaan dood”, zei hij haar.

Sean wilde priester worden en zijn moeder zou de eerste zijn die de zegen van zijn gezalfde handen zou ontvangen. Maar er was nog een andere reden om priester te worden. Een geestelijke moest alles van deze wereld opgeven, onder andere het huwelijk. De gedachte dat een andere vrouw dan zijn moeder de eerste plaats zou innemen, stuitte hem tegen de borst. Bovendien was dit „sterven tijdens het leven” een manier om Gods oordeel te omzeilen.

Begrafenis

Op een ochtend verstoort het geronk van een vrachtwagen alle toekomstdromen. Alles gaat mee; de meubels en de kinderen. Niemand weet waarom. Niemand weet waar naartoe. Of eigenlijk weten ze het wel, maar er wordt niet over gepraat. Moeder gaat sterven. En ze gaan naar de kazerne van vader.

Die vader hebben ze al een tijd niet meer gezien. Toen moeder gezond was, kwam hij regelmatig over. Soms voor een paar dagen, soms ook wel eens voor een vakantie. Het waren perioden dat de gezelligheid week uit het huis. Tijdens de ziekte van moeder kwam hij gelukkig lang niet thuis. Geschreven had hij wel. „Wees niet zo koppig”, las John later in een brief aan de doodzieke vrouw, die was ondertekend met: „Veel liefs, schat, en maak je geen zorgen.”

Een paar dagen later al sterft moeder, maar de kinderen mogen niet naar de begrafenis. Heel knap beschrijft McGahern die teraardebestelling toch. Omdat de kleine Sean precies weet hoe zo’n plechtigheid verloopt, kan hij met de wekker in de hand op een stil plekje op het erf alles meebeleven.

Turf

De wereld van vader is er niet een van liefde en geborgenheid, maar van geweld en angst. Elke dag wordt wel een van de kinderen afgeranseld. Huishoudsters komen en gaan, geen houdt het lang uit.

Vader houdt ervan zijn kinderen te laten werken. Aardappels rooien, turf steken, het kan niet zwaar genoeg zijn. Bij het minste of geringste beklaagt hij zich: „O, wat heb ik toch misdaan dat ik zulke kinderen op de wereld heb gezet?”

Na verloop van tijd lijkt zijn gezondheid af te nemen. De politiearts vindt echter niets. Maar op een dag lijkt hij er toch zo ernstig aan toe, dat hij naar het ziekenhuis moet. Vader is er vast van overtuigd dat hij niet levend terug zal komen. Hij instrueert Sean precies hoe de begrafenis moet verlopen, welk huis hij voor het gezin moet kopen en wanneer hij met het testament naar de notaris moet.

Maar de artsen in het ziekenhuis constateren dat hij kerngezond is en zodoende rest hem niets dan mopperend huiswaarts te keren. Als hij later een beroerte krijgt, is Sean in stilte dankbaar. Nu heeft hij tenminste iets wat hem zielig maakt.

Sean doet niets liever dan met een stapel boeken in de roeiboot de rivier op te gaan. Als hij hier heerlijk alleen tussen het riet naar de lucht ligt te turen, ziet hij ervan af priester te worden. Schrijver, dat is het. Dat strijdt niet met het priesterschap. Als schrijver kan hij immers zelf een wereld scheppen, waarin ook priesters voorkomen.

Tijdens zijn eerste baan als onderwijzer begint hij te schrijven. Intussen groeit hij bij de kerk vandaan. Niet dat hij de rituelen veracht, maar het levende godsvertrouwen van zijn moeder kan hij in zijn eigen ziel niet vinden. Een van zijn eerste boeken beschrijft hoe priesters de mensen mishandelen. Het wordt door de roomse geestelijkheid in de ban gedaan.

Schande

In McGaherns ”Herinneringen” komen diverse lijnen bij elkaar. Het dominante thema is dat van de eerzuchtige vader en de zichzelf verloochenende moeder. Misschien is dit een spoor van de rooms-katholieke devotie voor het vrouwelijke.

Tegelijk beschrijft het boek Ierland in de periode van overgang van achtergebleven plattelandsgebied naar open samenleving. In McGaherns jeugd, rond de Tweede Wereldoorlog, beheerste de Rooms-Katholieke Kerk het totale leven. Bij zijn dood, in 2006, was dit heel anders. Toen John trouwde met een Finse, was dit nog een schande. Een verloochening van het eigen volk, dat was het. De mensen leefden in een gemeenschap die eigenlijk niet groter was het eigen dorp. Ierland was voor hen nog een kunstmatig begrip.

”Herinneringen” is zeker ook een boek dat de secularisatie blootlegt. McGahern beschrijft indrukwekkend de geloofsovergave van zijn moeder. „God heeft me bijna veertig jaar een vrijwel volmaakte gezondheid geschonken”, schreef ze aan zijn vader toen ze eerder al eens kanker had, „en nu Hij me die gezondheid heeft ontnomen, moet Hij een ondoorgrondelijke reden hebben om mijn geloof te beproeven. In Hem en door Hem en voor Hem leef ik en ik stel mijn vertrouwen in Hem en tot Hem alleen bid ik.” McGahern respecteert dit geloof wel, maar dan vanwege zijn moeder. Inhoudelijk zegt het hem niets meer. En zo is hij een voorbeeld van een hele generatie.

”Herinneringen” maakt duidelijk dat de thema’s die McGahern in zijn andere boeken aan de orde stelt, een werkelijke echo van zijn eigen leven zijn. Jammer is dat het boek niet werkelijk boeiend is geschreven. Het is één lange vertelling, zonder verhaal of hoogtepunt. Dat is het goed recht van de schrijver, maar de leesbaarheid is er niet mee gediend.