Het proces krijgt niet alleen veel belangstelling van de ongeveer 40.000 eilandbewoners, maar trekt ook in de rest van Estland grote aandacht. In 1949 werden ongeveer 20.000 Estlanders naar Siberië overgebracht, van wie velen er zouden bezwijken.

De rechtbank in de stad Kuressaare houdt het proces in een conferentiezaal, zodat er voldoende ruimte is voor belangstellenden en betrokkenen, onder wie ongeveer 200 getuigen. De zaak berust op een KGB-archief dat in een kelder in de hoofdstad Tallinn werd ontdekt nadat Estland in 1991 onafhankelijk was geworden van Moskou.

De voormalige agenten, die nu tussen de 76 en 81 jaar oud zijn, worden ervan beschuldigd dat zij veronderstelde vijanden van het communistische regime op veerboten en veetreinen naar Siberië hebben gezet, een tocht van 2000 kilometer. Onder de gedeporteerden bevonden zich ook bejaarden en kinderen.

Alle verdachten zeggen onschuldig te zijn en hebben er in interviews op gewezen dat zij geen wetten van de toenmalige Sovjet-Unie hebben overtreden. „Weet u, het leven was anders toen”, zei de 78-jarige verdachte Albert Kolga vorige maand tegenover de krant Postimees. „Ik heb geen wetten overtreden.” Als de verdachten schuldig worden bevonden, kunnen zij worden veroordeeld tot levenslang of minimaal acht jaar gevangenisstraf.

Sinds 1991 zijn in Estland vijf voormalige KGB-agenten veroordeeld. Slechts een van hen, Karl-Leonhard Paulov, werd daadwerkelijk gevangengezet. Hij stierf in februari op 77-jarige leeftijd, nadat hij een jaar had uitgezeten van een straf van acht jaar.

Nadat de drie Baltische staten onafhankelijk waren geworden van de Sovjet-Unie, zwoeren Estland, Letland en Litouwen dat zij iedereen zouden vervolgen die had deelgenomen aan de wreedheden begaan onder het communistische bewind. In geen enkele andere voormalige sovjetrepubliek zijn vergelijkbare processen gehouden.

Rusland heeft het proces veroordeeld als een wraakactie tegen bejaarde oude mannen. Russische diplomaten zullen de zittingen bijwonen zodra verdachten met een Russisch paspoort worden berecht. Ook heeft Moskou beloofd dat het zal bijdragen in de kosten van de verdediging van enkele verdachten.

Een woordvoerder van het OM in Saaremaa, Henno Kuurman, wees de beschuldiging van wraak van de hand en zei dat het proces gaat „om rechtvaardigheid, niet om vergelding.” De aanklagers besteedden ruim drie jaar aan de voorbereidingen voor het proces.