De Engelse prediker William Huntington sprak waarderend over ”dodemanshersenen” toen hij een kist met boeken van oudvaders kreeg. Het onderstaande circuleerde een jaar of twaalf geleden op internet en is kennelijk afkomstig van Amerikaanse bodem.Ik ontmoette eens iemand die een Bijbel bij zich droeg. „Bent u een gelovige?” vroeg ik hem. „Ja”, zei hij verrast. Ik heb geleerd dat je nooit te voorzichtig kunt zijn. „Maagdelijke geboorte?”, vroeg ik. „Accepteer ik.” „Godheid van Christus?” „Geen twijfel over.” „De dood van Christus aan het kruis?” „Absoluut.”

Zou het kunnen zijn dat ik hier oog in oog stond met een christen? Misschien. Toch ging ik verder met mijn checklist. „Staat van de mens?” „Een zondaar die genade nodig heeft.” „Definitie van genade?” „God doet voor de mens wat de mens niet meer doen kan.” „Wederkomst van Christus?” „Spoedig.” „De Bijbel?” „Geïnspireerd.” „De kerk?” „Het lichaam van Christus.”

Ik begon opgewonden te raken. „Conservatief of liberaal?” Ook hij raakte geïnteresseerd. „Conservatief.” Mijn hart begon sneller te kloppen. „Kerkverband?” „Zuidelijke congregationalisten, Heilige Zoon van Goddispensationalisten, Drie-eenheidsconventie.”

Daar hoorde ik ook bij! „Vleugel?” „Premillennialist, opname van de uitverkorenen pas na de grote verdrukking, geen tongentaal, King James, één beker bij het Avondmaal.”

Er kwam een waas voor mijn ogen. Ik had nog maar één vraag. „Is uw preekstoel van hout of van kunst- stof?” „Kunststof”, was het antwoord.

Ik trok mijn hand terug en verstijfde. „Ketter!”

Ketter, daar werd ook Luther voor uit gemaakt, nadat de paus hem op 3 januari 1521 in de ban deed. Het voorbeeld van hierboven is verzonnen, maar het illustreert goed hoe mensen eensgezind kunnen zijn in kernzaken en struikelen over verschillen in de marge. Dat valt Luther niet te verwijten. De Wittenberger kansels zijn van hout, maar Luther maakte zich niet druk over het marmer dat de Sint-Pieter in Rome zou gaan sieren. De aflaten die het daarvoor benodigde geld moesten opleven waren hem wel een doorn in het oog.

De vraag of je om dit of om dergelijke verschillen ook daadwerkelijk de kerk verlaten mag, is vaak aan de orde gesteld. Voor Luther was het niet zo van belang: die is er door de paus buiten geplaatst. Calvijn is nooit in de ban gedaan, maar realiseerde zich goed dat zijn reformerende werk in Straatsburg en Genève als scheurmakerij betiteld zou worden. Hij verdedigt zich tegen die beschuldiging in een brief uit 1539, gericht aan Jacob Sadolet. Vleiend probeerde deze Franse kardinaal de Geneefse bevolking terug te lokken naar Rome: „Wie zich van de kerk afscheidt, heeft in Gods oordeel geen verdediger en hem wacht de buitenste duisternis.”

In zijn beroemde antwoord ontleedt Calvijn vlijmscherp hoever Rome is afgeweken van Gods Woord en van de vroegchristelijke kerk. Hij neemt geen blad voor de mond en noemt de bisschoppen „wilde wolven die er slechts op uit zijn het rijk van Christus te verscheuren en te vernietigen tot het een ruïne geworden is.”

Deze zelfde reformator was een groot voorstander van „heilige, broederlijke eenheid.” Ook tot volgelingen van Luther en Zwingli zocht hij toenadering, al zou hij tien zeeën moeten oversteken om hen te bereiken. In 1554 raadde hij de Franse gereformeerden in Wezel aan om zich neer te leggen bij het gebruik van kaarsen en liturgische gewaden. Zelf moest hij daar niets van hebben, maar als zo de eenheid met de luthersen bereikt kon worden, vond hij het van ondergeschikt belang.

Laat het Calvijnjaar voor reformatorische kerken aanleiding zijn de argumenten voor het gescheiden optrekken nog eens te heroverwegen. Zijn de naburige verbanden inderdaad ketters? Afscheiden betekent, naar artikel 29 van de NGB, de ander een valse kerk noemen, zoals ook ds. De Cock in 1834 deed. Sinds afgelopen maand is er in een van de kleine kerkverbanden een wolkje te zien van het ongedaan maken van afscheiding. Een kleine wolk, dat wel. Of die zal leiden tot een grote regenbui?

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad