Erkenning voor Puttense nabestaanden
Wat heeft mijn vader moeten ondergaan? Hoe is hij gestorven? Na ruim zestig jaar zijn er voor de kinderen van de opgepakte mannen bij de Puttense razzia in oktober 1944 nog veel onopgeloste vragen. Marleen van Westing schrijft er in haar boek ”De kinderen van Putten” over. Het eerste exemplaar wordt vanavond overhandigd aan minister Van Middelkoop.
Bijna 660 mannen werden op 2 oktober 1944 in Putten opgepakt en naar Duitsland weggevoerd. De razzia was een wraakactie van de Duitsers, nadat een Duitse officier in de nacht van 30 september op 1 oktober omkwam bij een aanslag. Minder dan vijftig mannen overleefden de concentratiekampen.De jongste broer van de opa van Marleen van Westing (36) uit Amsterdam kwam ook in Duitsland om het leven. Zijn zwangere vrouw bleef in Putten achter. Ondanks de ingrijpende gebeurtenis in haar geboortedorp stond het onderwerp oorlog ver van Van Westing af. „Als kind was ik er niet mee bezig. Ik heb mijn opa nooit gevraagd naar wat er met zijn broer is gebeurd. Ook begon hij er zelf niet over. De enige keren dat wij het over de oorlog hadden, was op 4 en 5 mei. Mijn vader vertelde dan onder andere over de schuilkelders.”
Bij het ouder worden besefte Van Westing dat ze heel weinig wist van de Puttense razzia. „Ik werkte aan boord van cruiseschepen en sprak daar regelmatig oudere mensen. Als zij hoorden dat ik uit Putten kwam, vroegen zij direct naar de razzia. Meestal vertelde ik dan het verhaal van de broer van mijn opa. Daar hield mijn kennis wel zo’n beetje op.”
Tijdens haar deeltijdstudie geschiedenis, die ze in 1999 begon, besloot de geboren Puttense zich te verdiepen in de gebeurtenissen rond 2 oktober 1944. Eén vraag werd in de bestaande literatuur niet beantwoord: in hoeverre leeft de razzia nu nog onder de nabestaanden? De Amsterdamse besloot hierover haar afstudeerscriptie te schrijven. Op aanraden van haar docent stuurde ze haar werk naar een uitgever. Na een enthousiaste reactie resulteerde dit in het boek ”Kinderen van Putten”.
Voor haar afstudeerscriptie interviewde Van Westing zestien nabestaanden die tijdens de razzia tussen de 0 en de 16 jaar oud waren. Voor het boek liet ze ook twee nabestaanden aan het woord van slachtoffers die niet uit Putten kwamen. „Tijdens mijn onderzoek kwam ik erachter dat een kwart van de opgepakte mannen geen Puttenaar was. Zij waren bij toeval in het dorp als bezoeker, evacué of voedselzoeker. In de literatuur is dat onderbelicht gebleven.”
De geïnterviewden vertellen onder meer hoe zij de dag van de razzia hebben beleefd. Ook hun naoorlogse leven komt ter sprake. Voor sommigen was het de eerste keer dat zij over de razzia praatten. Van Westing: „Ze waren ontzettend blij met de aandacht. Er is veel over de gebeurtenis geschreven, maar altijd over de weggevoerde vaders of de achtergebleven moeders. Dit boek geeft hun een gevoel van erkenning.”
De gesprekken lieten de Amsterdamse niet onberoerd. „Een zoon vertelde dat zijn vader zich had verstopt in de kast toen de Duitsers kwamen om hem te halen. Toen de soldaten de man niet konden vinden, deelden ze zijn vrouw mee dat ze haar mee zouden nemen. Toen de vader dat hoorde, kwam hij tevoorschijn. Voordat hij wegging, zei hij tegen zijn zoon van 11 jaar: „Zul je goed voor je moeder zorgen?” Dat heeft die zoon zijn hele leven met zich meegedragen. Van zulke verhalen krijg ik echt kippenvel.”
De razzia leeft nog altijd sterk in het Veluwse dorp. „Tot op heden leven er bij nabestaanden nog vragen, als: Wat heeft mijn vader allemaal moeten ondergaan? Wat heeft er in zijn hoofd gespeeld? Hoe is hij gestorven? De meeste van de 48 teruggekeerden waren zo getraumatiseerd dat zij niet over hun ervaringen konden praten. Onderzoek verloopt moeizaam, omdat de mannen naar allerlei verschillende plaatsen in Duitsland zijn gebracht. Bovendien zijn de meesten gecremeerd en hebben geen graf.”
De scriptie van Van Westing is enthousiast ontvangen door de geïnterviewden. „Binnen hun families ging ze van hand tot hand. De interviews zorgden voor herkenning. Bovendien leidden ze tot goede openingen voor een gesprek over de razzia. Puttenaren zijn daar behoorlijk gesloten over. Dat is voor mij het mooiste cadeau dat ik kan krijgen.”
Het eerste exemplaar van ”De kinderen van Putten” overhandigt Van Westing vanavond aan minister Van Middelkoop van Defensie. „Ik wil dit boek graag in een breder kader plaatsen. Er zijn veel Puttens in de wereld. Door het aan de minister aan te bieden, vraag ik aandacht voor alle nabestaanden van oorlogsslachtoffers.”