In 1991, na het opheffen van de Sovjet-Unie, was er de angst dat het land -van oudsher een lappendeken van staten en volkjes- nog verder uiteen zou vallen. De georganiseerde misdaad nam enorm toe en er werd gevreesd dat warlords en lokale heersers de macht zouden grijpen. Ook de grensgebieden zouden helemaal ontwricht raken. Men was bang dat er een soort super-Somalië zou ontstaan.Dat is allemaal niet gebeurd, mede dankzij het Kremlin, dat na de val van het communisme langzamerhand weer grip op het land kreeg. Dit is een positieve ontwikkeling, want het alternatief is wanorde. Rusland zou zonder sterke staat een nog groter broeinest van ellende en terrorisme worden.

Een sterke staat brengt echter ook nadelen met zich mee. Er is heel veel mis in Rusland. Denk aan de corruptie, censuur, schendingen van de mensenrechten en de vele gevangenen die in erbarmelijke omstandigheden moeten leven.

Maar het Westen meet soms met twee maten als Rusland wordt bekritiseerd. Zo was er veel ophef over president Medvedev, die van Gazprom kwam. In Amerika is precies hetzelfde aan de hand met Bush en zijn banden met de olie-industrie. Maar dat is dan opeens linkse praat.

De westerse media zetten Poetin ook te veel neer als een despoot en dictator, zelfs nu hij geen president meer is. Het is juist toe te juichen dat Poetin een stap terug heeft gedaan en premier is geworden. Kritiek op Rusland is terecht, maar die moet het wel in het juiste perspectief staan.

Kloof
In de toekomst zal Rusland zijn machtspolitiek voortzetten en een assertievere rol gaan spelen. Het land is een grootmacht die grenst aan veel belangrijke regio’s: de Kaukasus, Azië, het Midden-Oosten en de Noordpool. Als daar conflicten ontstaan, zal het land zich daarin mengen.

Rusland is er echter niet opuit om een nieuw Sovjetrijk te stichten. Het is meer een defensieve zorg die de Russen hebben. Een groot probleem in het land is de kloof tussen stad en platteland. Moskou en Sint-Petersburg zijn vergelijkbaar met westerse steden, maar als je het op het platteland komt is het alsof je terug in de tijd reist.

Deze tegenstelling kan leiden tot grote groepen ontevreden burgers die bang zijn dat ze achtergesteld worden. Er is veel mobiliseerbare onvrede die kan leiden tot burgeroorlog en terrorisme. Een sterke staat kan voorkomen dat het land uiteenvalt in een broeinest van ellende.

Om de misstanden in Rusland aan te pakken, kan Europa ook zelf van buitenaf zijn invloed uitoefenen. De Europese Unie is daarvoor overigens geen geschikte kandidaat, omdat deze organisatie zich te veel met machtspolitiek bezighoudt. Wie wel een belangrijke rol kunnen spelen, zijn de Raad van Europa en de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa). Via democratiseringsprogramma’s en stille diplomatie kunnen zij verbeteringen aanbrengen op lokaal niveau.

Maar uiteindelijk is het belangrijk om geduld te hebben. Het is een illusie om te denken dat de mensenrechtensituatie in Rusland in tien jaar het niveau van West-Europa kan bereiken.

De auteur is hoogleraar internationale betrekkingen en machtspolitiek aan de Rijksuniversiteit Groningen.