Nu is het babymelk en gewone melk, maar de Chinese consument heeft de afgelopen jaren het ene na het andere voedselschandaal zien passeren. Wat durft een gewone moeder eigenlijk nog op tafel te zetten? „Veilig eten is een probleem in China, dat weten we allemaal”, zegt Zhao Jiaping (33) uit de provincie Anhui. „Natuurlijk maak ik me zorgen over wat we nog kunnen eten. Maar ja, er moet toch iets op tafel komen, je kunt niet helemaal stoppen met eten. Melk durven we niet meer te drinken, maar vlees en groenten koop ik wel, net als vroeger.”China is de afgelopen jaren geplaagd door voedselschandalen. Sojasaus gemaakt uit mensenhaar, bijgekleurde eierdooiers met giftige inkt, paling die anticonceptiepillen gevoerd kreeg om de vis lang en dun te maken, het gebeurde allemaal.

Winstbejag
Van 2002 tot 2004 verdiepte schrijver en onderzoeksjournalist Zhou Qing zich in de Chinese voedselindustrie. Hij sprak met tientallen voedselproducenten, restauranteigenaars, viskwekers, boeren, handelaren, artsen en consumenten en kwam tot schokkende ontdekkingen. Hij hoorde over pesticiden als ddt in augurken, aluminium in brood, machineolie die werd gebruikt voor voedselbereiding en kwistig gebruik van hormonen in vis en vlees. Volgens Zhou is de voedselindustrie zo verziekt door winstbejag dat het uitvoeren van zijn onderzoek „gevaarlijker was dan de opsporing van drugsdealers.”

Hij denkt dat de zaken er op dit moment nog slechter voorstaan dan in 2004, toen hij zijn onderzoek afrondde. „Destijds hadden we een nepmelkschandaal in Anhui, waarbij dertien kinderen overleden. Ook was er bij een ander merk melkpoeder geknoeid met de productiedatum. Deze keer zijn zeker 22 bedrijven betrokken bij het melamineschandaal”, zegt Zhou. Juist het feit dat er grote namen als Guangming, Mengniu en Yili bij betrokken zijn, vindt hij zorgelijk. „Het is niet alleen fysiek schadelijk voor de consumenten, maar ook mentaal. Wie kan het publiek nog geloven en vertrouwen?”

Maandenlang zouden de verantwoordelijke autoriteiten en grote zuivelbedrijven hebben geweten van het probleem van melamine in de babymelk. Maar iedereen zweeg, want niemand wilde voor of tijdens de Olympische Spelen met het nieuws naar buiten komen. Pas na de afsluiting van de Paralympische Spelen werden de hardnekkige geruchten bevestigd dat de nierproblemen van duizenden baby’s waren veroorzaakt door melamine in de babymelk. Inmiddels blijken zeker vier kinderen aan de nierproblemen te zijn overleden, terwijl tienduizenden zuigelingen met ziekteverschijnselen kampen.

Li Changjiang, hoofd van staatskeuringsorgaan Aqsiq (General Administration of Quality Supervision, Inspection and Quarantine), trad eerder deze week af. Chinese staatsmedia meldden de afgelopen dagen de arrestatie van tientallen verdachten. Het gaat vooral om melkboeren, bazen van melkverzamelstations en verkopers van melamine. Zhou gelooft niet dat zij de ware schuldigen zijn. Melamine is relatief duur, zodat het niet logisch is dat boeren die slechts 2,5 renminbi (ongeveer 25 eurocent) per kilo melk kunnen verwachten dit zouden gebruiken om 1 of 2 cent meer voor hun melk te krijgen. Zhou vermoedt daarom dat de grote zuivelbedrijven zelf achter het schandaal zitten.

Antivries
Probleem is dat grote bedrijven nauwelijks te controleren zijn. Consumenten kunnen geen onafhankelijke testorganisatie vormen en zijn aangewezen op controle door de Aqsiq. Ruim een jaar geleden werd Zheng Xiaoyu -voormalig hoofd van de Chinese keuringsdienst voor voedingsmiddelen en medicijnen- ter dood veroordeeld vanwege zijn verantwoordelijkheid voor een schandaal rond nepmedicijnen. Het ging om hoestsiroop met antivries, waaraan in China en in Latijns-Amerika verschillende mensen zijn overleden. Kort daarvoor was opschudding ontstaan over dierenvoer dat was vervuild met melamine. In de Verenigde Staten gingen daardoor tientallen huisdieren dood.

Zhengs executie had een duidelijk signaal moeten zijn aan corrupte ambtenaren dat er met voedselveiligheid niet gesold kan worden. De keuringsdienst beloofde nadrukkelijk beterschap. Omdat melamine in dierenvoer was aangetroffen, kondigde de keuringsdienst ook aan dat hij andere voedingsmiddelen, waaronder melk, voortaan op melamine zou testen. Ruim een jaar later blijkt dat daar weinig van terechtgekomen is.

„Ik ben bijna wanhopig”, zegt Zhou. „Het individu kan niets doen aan voedselveiligheid. Gewone mensen mogen zich niet organiseren in China. Kappers bijvoorbeeld kunnen geen kapperscomité vormen, want de overheid controleert alle verenigingen. Maar grote bedrijven werken samen met de overheid. Dat verzwakt de inspectie van consumentenproducten; er is geen supervisie. Als het sociale systeem en de inspecties niet veranderen, zullen meer rampen volgen.”