Om die invloed van het christendom in de Franse geschiedenis kan niemand heen, ook niet de linkse kerk die niet wist hoe snel ze de uitspraken over een open laïcité van de president bij het pausbezoek moest veroordelen. Alsof Sarkozy zich al niet veel eerder, zelfs al als minister van Binnenlandse Zaken, in die zin heeft uitgelaten. Verbaasd of verbijsterd konden de critici onmogelijk zijn, hoe graag politici ook van tijd tot tijd van die gemoedstoestand willen reppen.„Nog altijd, in het oude Frankrijk, verschijnt de kathedraal eerder aan de horizon dan de stad”, schreef de bekende kunsthistoricus en priester Frits van der Meer als eerste zin in zijn ”Geschiedenis van een kathedraal” uit 1939. Dat was voor hem niet zomaar een constatering, maar een beschrijving van een wereldbeeld. Dat is Frankrijk, zei hij daarmee, en dat is de Europese cultuur. Het was voor hem een bewijs van de onverwoestbaarheid van een geloof en van een geloofsbeleving. Het betekende ook dat de stad, de staat, hoe dan ook verbonden is met de kerk.

Dat geloof wordt ook bijna zeventig jaar nadat Van der Meer schreef nog in de kathedralen beleefd en beleden. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de kerk in Frankrijk ook getalsmatig inmiddels is gemarginaliseerd. De secularisatie in Frankrijk voltrekt zich in bijzonder rap tempo. Noemde in 1990 nog 80 procent van de Franse bevolking zich katholiek, inmiddels is dat gedaald tot rond de 50 procent. Van hen is bovendien slechts 8 procent min of meer betrokken. Wie wel eens protestantse kerken in Frankrijk bezoekt, weet dat het daar al helemaal niet stormloopt. De protestanten vormen ongeveer 1,7 procent van de Franse bevolking. Ter vergelijking: bijna 8 procent is moslim.

NRC Handelsblad interviewde naar aanleiding van het pausbezoek ene pater Florent Mogengo uit Trie-Château, op 70 kilometer ten noordwesten van Parijs, die met één andere pastoor maar liefst 52 parochies onder zijn hoede heeft. Elk weekeinde rijden ze allebei zo’n 100 kilometer om in twee kerken voor te gaan, waar soms maar een paar mensen komen opdraven. In sommige kerken is er niet meer dan één mis per jaar.

Natuurlijk zijn er ook tegenvoorbeelden te noemen, zoals de katholieke Franse krant La Croix deed, die een bloeiende en jonge parochie in een voorstad van Parijs voor het voetlicht haalde. Maar feit is dat het algehele beeld weinig florissant is.

De kerk is zozeer naar de marge van de samenleving verdreven dat de staat er niets meer van te duchten heeft. In dat licht kan het ook weinig kwaad een open vorm van laïcité te bepleiten. Anders dan in 1905, toen de laïcité wettelijk werd vastgelegd, overigens op aandringen van de protestanten, is er geen enkel gevaar van te veel kerkelijke invloed in de politiek. Het protestantse blad Réforme tekende echter nog wel aan het nieuwe laïcitéconcept toe te juichen, mits alle geloofsrichtingen een gelijke behandeling krijgen.

Sarkozy’s ”positieve laïcitié” is hoe dan ook gedurfd voor een Franse president. Maar het zou naïef zijn om te denken dat daarmee de Europese, christelijke cultuur van Van der Meer te redden valt. Een cultuur die niet gedragen wordt door de overtuiging van individuen, verdampt. Daar helpen geen capriolen als een open laïcité aan.

De kerken moeten zich daarom ook niet opeens voor het karretje van de regering laten spannen (om mee te praten waar het de staat uitkomt!), maar zich met hart en ziel richten op hun corebusiness: de verkondiging van de Levende.

Mark Wallet Reageren aan scribent? buza@refdag.nl