De Hoeksteen, het nieuwe bedehuis van de gereformeerde gemeente in Nederland te Barneveld, telt -vooralsnog- 2500 zitplaatsen; de Adullamkerk van de gereformeerde gemeente 1400. Hoe kijken godsdienstsociologen aan tegen het feit dat er Anno Domini 2008 in Nederland nog twee zúlke kerken hun deuren kunnen openen?„Het laat in elk geval zien dat het met het christendom in Nederland niet alléén achteruitgaat”, zegt prof. Stoffels, hoogleraar sociologie van kerk en godsdienst aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Er zijn een paar kleine tegentendensen, en dan denk ik vooral aan de groei die de gereformeerde gezindte nog steeds laat zien, én aan die van de migrantenkerken, waar ik mij de laatste jaren nogal mee heb beziggehouden.”

De groei van de gereformeerde gezindte is echter vooral „een zaak van natuurlijke aanwas”, aldus Stoffels, die in 1995 het boek ”Als een briesende leeuw. Orthodox-protestanten in de slag met de tijdgeest” publiceerde. „Er komen bijvoorbeeld nauwelijks mensen van buitenaf bij. En als het dan gaat om Barneveld: het is met name de concentratie van de gereformeerde gezindte op bepaalde plaatsen -op de Veluwe, in de Gelderse Vallei- die hier een rol speelt. Men treft hier veel geloofsgenoten, hier zijn ook alle reformatorische voorzieningen in de buurt. Dat maakt wonen er aantrekkelijk.”

Het leidt er wel toe dat bestaande kerkgebouwen in deze plaatsen, of regio’s, te klein worden. „Overigens speelt dit niet alleen in Barneveld. Laatst was ik in Gouda, en daar zag ik ook zo’n gloednieuwe megakerk, en in Opheusden staat er ook één, en die is onlangs alweer uitgebreid.”

Zullen de nieuwe Barneveldse kerken er over 25 jaar nóg staan, of zal de ontkerkelijking dan ook daar zo hebben toegeslagen dat ze afgestoten moesten worden? Stoffels: „Die zullen er dan zeker nog staan. Ik denk dat de gereformeerde gezindte eerder bedreigd wordt door groei dan door afkalving. Vergelijk het met de amish -waarmee je de reformatorischen overigens zeker niet zomaar op één lijn kunt stellen-: hoe groter een groep wordt, hoe moeilijker het wordt om alles bij elkaar te houden, de jongere generatie bijvoorbeeld. Maar als ik dan een voorspelling mag doen: over 25 jaar zullen ook deze kerkgebouwen te klein geworden zijn en zal er nog een derde staan. Tegelijk: hier spelen zó veel factoren mee.”

Evenals prof. dr. H. C. Stoffels noemt dr. J. de Hart, onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), de kerkbouw in Barneveld „interessant. Al was het alleen maar om weer eens aandacht te kunnen vragen voor tegentendensen in het ontkerkelijkingsproces. Nederland is nog lang geen atheïstisch land, dat heeft het laatste onderzoek ”God in Nederland”, uit 2007, ook nog weer eens duidelijk gemaakt, en ons land zal voorlopig geen land zonder kerken zijn.”

Maar laten we een en ander ook niet overdrijven, zegt De Hart. „Een paar duizend zitplaatsen lijkt heel wat, maar het afgelopen seizoen bezochten bijvoorbeeld gemiddeld zo’n 18.000 mensen op zondag een voetbalwedstrijd uit de eredivisie.”

De opening van twee grote kerken in Barneveld duidt wat hem betreft dan ook niet op een keerpunt in het ontkerkelijkingsproces: tegenover de jaarlijks 170.000 leden die momenteel weg gaan bij de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland, staan nog geen 13.000 nieuwe leden voor alle bevindelijk gereformeerde kerken samen. „Per saldo ontkerkelijkt ons land dus, Barneveld of geen Barneveld.”

Licht verbijsterd
Hoe verklaren Stoffels en De Hart de grote aandacht van Nederlandse media -kranten, radio, tv- voor de kerkbouw in het kippendorp? Stoffels: „Het is toch echt wel nieuws. Decennialang hebben we alleen maar gelezen en gehoord, foto’s gezien, van kerken die werden gesloopt, en nu verrijzen er ineens twee kerken naast elkaar, en nog geen kleintjes ook. Menig journalist moet zich licht verbijsterd achter de oren hebben gekrabd: Wat is hier aan de hand?”

De Hart beaamt: „Het cliché wil dat Nederlanders religieus massaal aan het afhaken zijn en dan kijkt zo’n journalist in Barneveld eens uit het raam van zijn trein en dan blijken er ineens twee flinke kerkgebouwen bij gekomen te zijn! Ra, ra, hoe kan dat? En dan wordt het tijd om eens een godsdienstsocioloog te bellen.”

Hoe vindt hij beide nieuwe bedehuizen? „Ik kom zelf uit Kampen en ben dus wel vertrouwd met enige gereformeerde dadendrang, maar tja, wat ik er zo van gezien heb, lijkt toch niet erg meer op die plattelandskerkjes in de oude polders. Het doet mij meer denken aan Amerikaanse megakerken.”

Goed van toon
De teneur van de tot nu toe verschenen publicaties in de media is „goed van toon”, vindt Stoffels. „Ik heb alleen NRC en Trouw gelezen en weet dus niet hoe allerlei streekkranten erover hebben geschreven. Maar Trouw en NRC vond ik goed van toon. Wat ik zeg: er is iets van verbazing. Al krijg je natuurlijk ook minder positieve reacties - neem die lokale partij in Barneveld die voor een reformatorisering van het dorp vreesde. Maar daar hoor je nu ook niets meer van.”