Nadat projectleider Lyn Evans daartoe het startsein had gegeven, legde een eerste lading protonen de tocht door de 27 kilometer lange tunnel van de Large Hadron Collider af.„Het is zover”, zei Evans toen de protonen hun eerste rondje completeerden. Computerschermen gaven duidelijk en helder de baan van de protonenstraal weer. Een signaal op een van de monitoren liet zien dat de versneller goed werkte. Luid applaus en gejuich onder de onderzoekers in de controleruimte was het gevolg.

Evans zei later: „We zijn heel goed van start gegaan.” De wetenschappers bij CERN slaagden er ook in om de protonen in de tunnel weer tot stilstand te brengen.

Robert Aymar, directeur-generaal van CERN, feliciteerde de wetenschappers met hun succes. „Goed gedaan, iedereen.”

Tot kort voor de eerste test was het onzeker of de start zou kunnen doorgaan. Afgelopen weekend waren er problemen met de koelsystemen van een deel van de magneten die om de versneller staan om de protonen in hun baan te houden. Dit probleem werd pas dinsdagavond verholpen verklaard.

Woensdagmorgen, bij het opstarten van het experiment, was er een kleine elektrisch mankement. Dit veroorzaakte echter geen hinder voor de testen die zijn uitgevoerd.

Tijdens de eerste rondes bewogen de protonen zich allemaal in dezelfde richting door de tunnelring. Naar verwachting zullen volgende maand de eerste proton-protonbotsingen plaatshebben, waarbij de deeltjes elk met vrijwel de snelheid van het licht tegen elkaar in vliegen.

Bij de botsing komen er elementaire deeltjes vrij die de basis vormen voor allerlei fundamenteel onderzoek. Zo moet het experiment het bestaan van het Higgs-deeltje bewijzen, een ontdekking waar een onlosmakelijk een Nobelprijs aan verbonden is. Ook wordt er onderzoek gedaan naar anti-materie en donkere materie. De wetenschappers noemen als reden voor deze experimenten vooral dat ze inzicht geven in de toestand van het heelal een fractie na de vermeende oerknal.

Prof. dr. Marcel Merk, projectleider van een van de detectoren die de botsproducten opvangen, stelt enthousiast: „Na jarenlang geïnvesteerd te hebben in het bouwen van de LHC versneller en state-of-the-art deeltjes detectoren breekt nu het tijdperk aan waarin we de fundamentele natuurwetten verder gaan ontrafelen.”

Nederland bouwde mee aan onderdelen van drie van de vier grote detectoren die botsingen van de LHC gaan analyseren: Alice, Atlas en LHCb. ALICE bestudeert het quark gluonplasma, een nieuwe toestand van materie die volgens de wetenschappers ten tijde van deze oerknal ontstaan zou zijn. Atlas zoekt naar het Higgs-deeltje, nodig om de massa van materiedeeltjes te verklaren, de ontbrekende schakel in het Standaardmodel, en LHCb wil antwoord krijgen op de vraag waarom er nu geen antimaterie meer is, terwijl er volgens het oerknalmodel evenveel materie als antimaterie aanwezig zou moeten zijn.

Prof. dr. Frank Linde, directeur van het Amsterdamse Nikhef, een van de deelnemende laboratoria, is al sinds 1989 bij de experimenten van CERN betrokken. Hij noemt de start van de voorganger van de LHC, de LEP, zijn „mooiste moment als wetenschapper. Nu staat een hele nieuwe generatie jonge wetenschappers op het punt ontzettend mooie en spannende fysica te gaan doen met CERN’s LHC. Mijn handen jeuken en eigenlijk ben ik gewoon jaloers op al diegenen die de komende maanden de eerste beelden van de proton-protonbotsingen in LHC mogen analyseren.”

Overigens duurt het nog een jaar voordat de LHC op volle kracht draait. „We beginnen klein”, zegt James Gillies, een woordvoerder van het CERN.

De proeven moeten zorgen voor een enorme hoeveelheid gegevens, genoeg om elk jaar 100.000 dubbelzijdige dvd’s te vullen. De informatie wordt wereldwijd opgeslagen op elf supercomputers. Een daarvan staat in Amsterdam.