Sasaks op Lombok vechten voor hun bestaan
Ooit was Lombok de vakantiebestemming van de toekomst in Indonesië. Maar politieke ongeregeldheden en moslimterrorisme gooiden roet in het eten. Nu knokken de Sasaks van Lombok samen met jonge Nederlanders voor een beter bestaan op hun eiland.
De 27-jarige Chaim Fetter uit Baarn was met zijn vriendin op vakantie op Lombok toen ze Hadi tegenkwamen. De 13-jarige jongen leefde op straat en raakte bevriend met het Hollandse stel. Hij vergezelde hen tijdens trips op het prachtige eiland en het werd een topvakantie. Het vertrek van Fetter en zijn vriendin was zwaar. „Hadi moest geholpen worden. Maar gewoon geld geven is te gemakkelijk. Dus gingen we naar zijn school, betaalden zijn schoolgeld en zorgden dat hij ’s avonds werd opgevangen”, vertelt hij.Vier jaar later biedt Fetter met zijn stichting Peduli Anak (Kinderzorg) opvang en onderwijs aan 53 straatkinderen op Lombok. Zijn ervaringen hebben zijn beeld van het eiland met 3 miljoen inwoners grondig veranderd. „De cultuur en de economische situatie zijn de grote boosdoeners. Meisjes op Lombok trouwen als ze dertien of veertien zijn en krijgen grote gezinnen met ten minste vijf kinderen. Maar veel jonge echtparen scheiden en de man krijgt opnieuw een groot gezin met kinderen. De gescheiden jonge vrouwen op Lombok hebben geen opleiding. Hun enige optie is hertrouwen en opnieuw een groot gezin krijgen.”
Fetter vertelt het tragische verhaal van het toeristische Lombok, zoals hij het als ooggetuige heeft leren kennen. De rampspoed sloeg toe op 17 januari 2000. De decennialange opgekropte sociale spanningen in het Indonesië van Suharto vonden op Lombok hun gewelddadige climax. In de hoofdstad Mataram braken grote rellen uit waarbij de minderheid van christenen en etnische Chinezen het doelwit werden. De welvarende Chinezen verlieten halsoverkop het eiland.
Twee jaar later stak het terrorisme de kop op. Een dodelijke bomaanslag in het toeristencentrum Kuta op Bali maakte een einde aan het leven van 202 mensen en vernietigde tegelijkertijd de hoop van de Sasakbevolking op een beter bestaan. Lombok raakte als toeristenoord in de vergetelheid. De armoede en sociale problemen namen snel toe op het eiland in West Nusa Tenggara (NTB), al decennialang een van de armste provincies van Indonesië.
Toch besloot de 36-jarige Dianne Neijman, jarenlang adviseur private banking bij de ING Bank, in deze moeilijke tijd de knoop door te hakken. Ze vertrok uit Den Haag en trouwde haar Eddy, een echte Sasakman uit Lombok die succesvol zijn eigen zaak runde. Met hem begon ze haar traditionele kunsthandel in het toeristenplaatsje Senggigi. Ook zij kent als geen ander de gezinsproblemen op Lombok. „Ze trouwen zonder goed over hun toekomst na te denken”, vertelt Dianne.
Jonge meisjes zijn op Lombok iets vrijer geworden door de nieuwe openheid van de Indonesische samenleving na de val van het Suhartoregime. In grote delen van Indonesië leidden de politieke hervormingen ook tot sociale verbeteringen. Maar in de oerconservatieve cultuur van de Sasaks lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Tienerzwangerschappen zijn de regel en vrouwen zijn nog steeds tweederangsburger in de dorpsgemeenschappen op Lombok. Seksueel geweld en incest blijven onbesproken elementen binnen de traditionele Sasakcultuur.
De mannen behouden het recht tot meerdere huwelijken, wat tot gevoelige dorpsverhoudingen kan leiden. „Onlangs besloot een Sasakman in het dorp hier in de buurt een tweede vrouw te nemen. Zijn jaloerse buurman hoefde niet lang na te denken. Die had ook al snel zijn tweede vrouw binnen”, vertelt Dianne hoofdschuddend. Ze is dan ook wel eens bezorgd over de toekomst van haar tweejarige dochtertje op het eiland Lombok.
In het dorpje Tetebatu, tegen de helling van de berg Rinjani, heeft de 35-jarige Syamsul een beter bestaan dan meeste eilandbewoners. „Ik trouwde mijn eerste vrouw toen ik zestien was. Zij was toen elf. Enkele jaren later trouwde ik opnieuw. Die vrouw was dertien jaar”, verklaart hij met een grote grijns. Nu hij de veertig nadert, heeft hij inmiddels vier echtgenotes, allemaal met kinderen. Syamsul heeft een goed bestaan als boer en gids voor toeristen, vermoeid of overspannen is hij niet.
Fetter herkent het verhaal meteen. Maar opgelucht kan de jonge Nederlander uit Baarn hier eindelijk een ander verhaal tegenover stellen. Negen kinderen van zijn opvanghuis gaan nu naar Lomboks beste school, Nusa Alam, en krijgen een studiebeurs voor een topuniversiteit in Singapore. Fetter glimlacht tevreden. „Misschien zit hier wel de nieuwe Indonesische president tussen.”
