Drie jaar lang heeft de Hamburgse politicoloog Frerk gerekend en geteld. Zijn conclusies, gepubliceerd in het Duitse opinieblad “Der Spiegel”, liegen er niet om. De twee grootste kerken van Duitsland hebben een totaalvermogen van ruim 1 biljoen gulden. Frerk las begrotingsontwerpen en balansen, ondervraagde financiële raden en penningmeesters van stichtingen, en onderzocht talloze rekeningen, verantwoordingen en kerkelijke overeenkomsten.

Als het over geld gaat, zijn de beide kerken bijzonder zwijgzaam, heeft de onderzoeker gemerkt. De kerkelijke leiding houdt er strikt toezicht op dat over financiële kwesties niet te veel openbaar wordt gemaakt.

De begrotingsontwerpen van de EKD bijvoorbeeld bevatten bijzondere bepalingen omtrent vermogensvragen. Opgaven over stichtingen en onroerende goederen worden niet openbaar gemaakt. Zelfs de rooms-katholieke bisschoppenconferentie klaagt over „de terughoudendheid van de bisdommen", die „uiterst onwillig financiële uitkomsten meedelen." Het grondbezit van de beide kerken is voor het laatst in 1937 in een officiële statistiek van het rijk vastgelegd. Actuele feiten zijn er niet, aldus Frerk.

Domkerk Keulen
De Hamburgse politicoloog wil de resultaten van zijn onderzoek over enkele weken publiceren. Het is haast onvermijdelijk dat deze opzien zullen baren: Frerk geeft gedetailleerde overzichten van de waarde van vermogen, geldbeleggingen, onroerende goederen van de regionale kerken en diocesen, charitatieve stichtingen en andere lucratieve projecten. Het totale vermogen schat Frerk op 1106 miljard gulden. Daarmee zijn de beide kerken volgens hem de „rijkste ondernemingen" van de republiek. Overigens moet dit vermogen wel verdeeld worden over uiteenlopende niveaus, van kleine dorpsgemeente tot hulporganisaties als de rooms-katholieke “Misereor” en de evangelische “Brot für die Welt.”

Van het totale vermogen is trouwens maar een deel direct opvraagbaar. De onroerende goederen en het grondbezit, ter waarde van zo’n 340 miljard gulden zijn vrij probleemloos om te zetten in liquide middelen, evenals de 192 miljard gulden aan vermogen in geld. Historische kerkgebouwen daarentegen hebben, omdat ze feitelijk onverkoopbaar zijn, slechts theoretische waarde. Maar ook die is aanzienlijk: zou bijvoorbeeld de domkerk van Keulen als museum aan een openbare stichting worden overgedaan, dan kan de Rooms-Katholieke Kerk rekenen op een bedrag van zo’n slordige 560 miljoen gulden.

Grondbezit
Zowel de EKD als de Rooms-Katholieke Kerk bezit 6,8 miljard vierkante meter aan grond – ongeveer drie keer zoveel als de oppervlakte van Bremen, Hamburg, Berlijn en München bij elkaar. En, heeft Frerk berekend, alleen al op protestantse bodem staan 75.062 gebouwen, hetzij op de smalle stroken grond in de steden, hetzij in de ruimer bedeelde dorpen. De Rooms-Katholieke Kerk heeft geen getallen genoemd.

Zo is het wijkgebouw van de Hamburgse St.-Petruskerk een zevenhoekig bureau in de buurt van de hoofdstraat, en wordt het door Frerk geschat op 22,5 miljoen gulden. Het wordt verhuurd aan een radiozender en aan bedrijven. En in het centrum van Berlijn behoort zowel de grond als het gebouw van het Dorint-Hotel aan een onroerendgoedfonds van de EKD. De totale waarde van alle kerkelijke gebouwen en grond becijfert Frerk op 478 miljard gulden.

Uitgaven voor personeel, zielszorg en barmhartigheid financieren de kerken nauwelijks uit eigen vermogen, maar vooral uit lopende inkomsten. Jaarlijks innen de beide kerken zo’n 19 miljard gulden aan kerkelijke belastingen – de Rooms-Katholieke Kerk vangt ruim 10 miljard gulden, de EKD 9 miljard gulden. Daarbij komt van staatskant nog eens 21,5 miljard gulden. Voor een deel gaat het hierbij om subsidies, voor een ander deel om financiële vergoedingen bij gedwongen onteigening.

Aangesproken op de schatting van Frerk, reageert EKD-voorzitter Manfred Kock: „Ons vermogen wordt overschat. We beschikken slechts over de ons wettelijk toekomende financiële reserves, die toereikend zijn voor drie maanden."

Een groot deel van het vermogen van de beide kerken is gedeponeerd bij twaalf kerkelijke banken, zoals de Keulse rooms-katholieke Pax-Bank of de evangelische “Darlehngenossenschaft” in Kiel. Frerk berekent het totale bedrag dat de kerken bij dergelijke instellingen in beheer hebben op 47 miljard gulden. Ondanks voortdurende klachten over afnemende inkomsten uit de kerkelijke belasting is dit bedrag de laatste jaren gestegen. Vier jaar geleden ging het om nog geen 40 miljard gulden.