De Amerikaanse vliegtuigfabrikant ontwikkelt de F-35 Lightning II, ook bekend als de Joint Strike Fighter (JSF). Het Zweedse concern komt met de Gripen Next Generation, een vernieuwde variant van een vorig, ontoereikend toestel. Naar verluidt zal Saab tegelijk met voorstellen komen die gunstig uitpakken voor de werkgelegenheid in Nederland. Met de JSF is dat al het geval. Dinsdag geeft de Zweedse fabrikant een toelichting op zijn aanbod.Twee andere potentiële kandidaten, Dassault en een Europees consortium, weigerden de vragenlijst over hun Rafale en de Eurofighter in te vullen, waardoor die definitief lijken af te vallen. Tot verdriet van de PvdA, want die wil uit zo veel mogelijk toestellen een keuze kunnen maken.

De actuele evaluatie van de kandidaten was afgesproken in het regeerakkoord, vooral om de PvdA gunstig te stemmen. De vorige kabinetten zetten jaren geleden al volop in op de JSF. Tegenover de tot dusver bijna 1 miljard euro die Nederland in het project investeerde, staat straks een lagere aanschafprijs van de Lightning II en profijt voor de Nederlandse industrie met afgeleide orders voor het geavanceerde jachttoestel.

Uiteindelijk zal de Staat naar verwachting 5,7 miljard euro in de JSF steken, voor 85 JSF-toestellen. Recent onderzoek van het adviesbureau PriceWaterhouseCoopers gaf aan dat de deelname van Nederland aan de JSF-ontwikkeling de economie tot 2052 ongeveer 10 miljard euro zal opleveren.

Afgesproken werd destijds dat de industrie een deel van haar omzet over de JSF-orders zal terugstorten in de schatkist. Hierover is inmiddels een conflict ontstaan tussen de bij de JSF betrokken industrie, verenigd in de Nifarp, en minister Van der Hoeven (Economische Zaken). De bewindsvrouw verlangt een afdracht van 10,3 procent maar de Nifarp wil niets afdragen. Mogelijk volgt arbitrage.

De keuze voor de JSF lijkt al vele jaren duidelijk, maar ligt politiek toch zeer gevoelig. De linkse oppositie is en blijft tegen. De PvdA was in 2002 scherp verdeeld over deelname aan het JSF-project. De PvdA-ministers waren voor, maar de fractie keerde zich destijds op aanwijzing van defensiespecialist en huidig staatssecretaris Europese Zaken Timmermans tegen het JSF-project, vooral omdat het financieel te riskant zou zijn. De oppositie en de PvdA vonden het beter de JSF te kopen als die klaar was, eventueel voor een iets hogere prijs.

Een kabinetsbesluit in 2002 was echter niet meer nodig, omdat het kabinet juist op dat moment viel (over Srebrenica). De daaropvolgende kabinetten-Balkenende gingen vol voor de JSF, gesteund door de Tweede Kamer. Oppositiepartij PvdA had het nakijken, maar de partij zit sinds 2007 weer in het kabinet, met een nog immer JSF-minnend CDA.

In het najaar licht Defensie de Tweede Kamer in over de resultaten van het evaluatieonderzoek. Het kabinet neemt pas in 2010 een besluit en dan kan de Tweede Kamer erom gaan vechten.