”Sterfwerk. De dramaturgie van zelfdoding in eigen kring”
Auteur: B. E. Chabot
Uitgeverij: Sun, Nijmegen, 2001
ISBN 90 5875 028 0
Pagina’s: 176
Prijs: € 13,50 (ƒ 29,75).Nu artsen ongestraft euthanasie mogen toepassen, is de ”pil van Drion” aan de beurt. De euthanasielobby heeft aangekondigd dat ze zich hiervoor de komende jaren sterk zal maken. Het zal een taai gevecht worden, want de weerstand is groot. Een oude bekende, Boudewijn Chabot, helpt bij het bereiden van de weg.

Laura is al vele jaren weduwe. Ze is 94. Haar laatste jaren brengt ze door in een verzorgingstehuis. Lezen is haar grote liefde. Helaas, haar ogen gaan sterk achteruit waardoor dat moeilijk is geworden. Ook is ze incontinent. Toch klaagt ze niet, ook al is haar beste vriendin onlangs overleden en wonen haar drie kinderen elders.

Op een dag krijgt ze bericht dat haar jongste zoon kanker heeft en niet meer behandeld kan worden. Tegenover haar huisarts is ze heel stellig. Ze wil hem niet overleven. Wat hij van euthanasie vindt? De huisarts zegt dat iedereen recht heeft op een goede dood, eventueel door middel van spuitje. Maar dat laatste hangt af van de situatie. Ook zal het besluit in de loop van de tijd van beide kanten moeten groeien.

Voor Laura is dat antwoord aanleiding om contact op te nemen met een van de landelijke verenigingen die mensen met een zogeheten ”doodswens” begeleiden. Een voorlichter komt op bezoek en zal dat blijven doen tot aan haar overlijden. Laura zegt dat ze zich oud en ”op” voelt.

Als de huisarts langskomt, laat ze hem een euthanasieverklaring lezen. Ze zegt dat ze zelf het moment van haar overlijden wil kiezen, graag „de pillen” in huis wil hebben maar de arts er niet mee wil belasten.

Gemalen
Laura weet van de voorlichter welke middelen ze moet vragen. De huisarts is bereid ze in kleine porties voor te schrijven zodat ze die kan opsparen. Hij vindt haar verzoek weloverwogen. Haar lijden aan het naderend verlies beschouwt hij als uitzichtloos.

Laura spreekt met de voorlichter een avond af waarop ze de middelen zal innemen. Haar huisarts heeft die avond dienst. Mochten er problemen optreden, dan kan hij eventueel handelend optreden. Dat heeft hij haar beloofd.

Alles is tot in de puntjes voorbereid. Op de avond zelf arriveert de voorlichter op het afgesproken tijdstip. Ze heeft de pillen thuis gemalen zodat ze gemakkelijk door de vla te mengen zijn.

Dan is het moment daar. Stilzwijgend eet Laura het schaaltje leeg. Anderhalf uur later is ze niet meer. Nadat de voorlichter een neef van Laura heeft gebeld, verlaat ze ongezien de verzorgingsflat. Niemand mag weten dat Laura zelf een eind aan haar leven heeft gemaakt. Dat was haar wens. De huisarts vult op de overlijdensverklaring in dat ze een natuurlijke dood is gestorven.

Strikte regels
De dood van Laura is een van de twintig gevallen van suïcide die psychiater Boudewijn Chabot in zijn nieuwe boek ”Sterfwerk” beschrijft. Hij doet momenteel onderzoek naar het verschijnsel dat sommige mensen zelfstandig en zorgvuldig hun dood voorbereiden en zelf bewerkstelligen. De wet verbiedt dat laatste niet. Wel gelden voor omstanders strikte regels. Artsen mogen alleen hulp bij zelfdoding verlenen als er in ieder geval sprake is van een weloverwogen wens en van uitzichtloos lijden.

Voor niet-artsen gelden nog veel strengere regels. Zij mogen wel aanwezig zijn, maar niet de helpende hand bieden. Het voeren van de vla bij Laura was bijvoorbeeld niet toegestaan. Ook het vermalen van de pillen mag niet.

De voorlichter deed dat wel en zou dus, als haar identiteit bekend zou zijn, een nader onderzoek van justitie kunnen verwachten. Ze is niet de enige in het boek die over de schreef gaat. In de meeste gevallen gaat het om vrijwilligers van de euthanasieorganisatie NVVE of van stichting De Einder.

In een enkel geval dat Chabot beschrijft, houden ook artsen zich niet aan de regels. Neem de huisarts van Laura. Hij verleent, zij het indirect, hulp bij zelfdoding zonder dat de patiënt uitzichtloos lijdt. In een ander geval is sprake van een gepensioneerde huisarts die pillen opstuurt.

Arrest
Chabot wil met zijn boek een bijdrage leveren aan de discussie over de ”pil van Drion”. Het is niet de eerste keer dat de psychiater zich in het euthanasiedebat mengt. In de jaren negentig deed hij dat door een patiënte van hem een dodelijk drankje te geven. Zij had verschrikkelijke dingen meegemaakt en wilde niet meer verder leven. Volgens de toen geldende regels was Chabot in overtreding. Zijn patiënte leed niet aan een onbehandelbare ziekte. Maar de Hoge Raad bleek in het bekende Chabot-arrest bereid de regels op te rekken.

Tamelijk onbekend is dat zijn vakbroeders minder soepel voor hem waren. Van het Medisch Tuchtcollege kreeg hij een geduchte draai om de oren. Het oordeel luidde dat hij de patiënte had moeten behandelen vanwege een depressie.

Kanaliseren
Hoewel Chabot dat niet met zoveel woorden zegt, vindt hij kennelijk dat het werk van de NVVE een officiële status verdient. In zijn boek schrijft hij: „Het zou misschien voor een huisarts een verlichting betekenen als hij sommige ouderen met een persisterende doodswens zou kunnen verwijzen naar een professionele organisatie, waarin diverse disciplines samenwerken om dit maatschappelijke probleem te kanaliseren, in beheersbare banen te houden.”

Daarmee sluit hij aan bij de gedachten die hierover leven binnen de boezem van de NVVE. In deze krant opperde directeur R. Jonquière van de NVVE onlangs de mogelijkheid dat zijn organisatie toestemming krijgt voor het verstrekken van de ”pil van Drion”. Die pil is een begrip geworden sinds oud-president van de Hoge Raad dr. H. Drion pleitte voor de beschikbaarheid van middelen om zelf een eind aan zijn leven te kunnen maken. Die middelen zijn nu alleen via artsen te verkrijgen. De wetgever heeft hun de sleutel van de medicijnkast toebetrouwd.

Zij mogen aan mensen die levensmoe zijn die middelen niet verstrekken omdat bij hen geen sprake is van een medische aandoening. De meeste artsen willen dat ook zo houden. Zij willen binnen het medische domein blijven. Wat Drion wil, is dus onder de huidige omstandigheden onmogelijk.

Ongunstig
Morgen zal het gerechtshof in Amsterdam uitspraak doen in een strafzaak die alles met deze problematiek te maken heeft. Terechtstaat een huisarts die zijn hoogbejaarde patiënt Brongersma hulp bij zelfdoding verleende omdat deze leed aan het leven en opzag tegen een verdere aftakeling. De behandeling van deze zaak verliep voor de huisarts ongunstig. Het ziet ernaar uit dat het hof niet met hem mee zal gaan. Voor de NVVE zal dat een extra stimulans zijn om de aangekondigde lobby voort te zetten. De ”pil van Drion” is door de euthanasieorganisatie hoog op de lijst gezet en staat centraal op een congres dat later deze maand plaatsheeft.

Het zal een taaie strijd worden waarvan de uitkomst op dit moment nog niet voorspelbaar is. Maar ook als de ”pil van Drion” taboe blijft, zullen de huidige ontwikkelingen gewoon doorgaan. Belangrijke factoren daarbij zijn een mondige patiënt die vindt dat hij recht heeft op euthanasie, de vergrijzing en de medische techniek, waarmee ook aftakelend leven soms lang kan worden gerekt. Al met al lijkt de vraag naar euthanasie alleen maar te zullen toenemen.

Vooral artsen die principieel tegen euthanasie zijn, zullen het daardoor moeilijker krijgen. De druk op hen zal onmiskenbaar zwaarder worden. Gelukkig blijken er de laatste tijd ook buiten deze kring artsen te zijn die weigeren voor de druk te bezwijken, maar grote bezorgdheid over dit proces blijft op haar plaats.

Chabot schrijft in ”Sterfwerk” over een patiënt die er slechts aan toe is maar toch geen spuitje krijgt. Zijn huisarts wil hieraan niet meewerken. „Een raadsel”, vindt columniste Margo Trappenburg in NRC Handelsblad van vorige week vrijdag. De weigering van de arts wordt door haar niet geaccepteerd. Een typerende reactie, zo valt te vrezen.