”Kreutzersonate”
Auteur: Margriet de Moor
Uitgeverij: Contact
Amsterdam/Antwerpen, 2001
ISBN 90 254 1290 4
Pagina’s: 144
Prijs: € 14,50 (ƒ 29,90).Kunst is gevaarlijk. Het leven is gevaarlijk. Wie meent de dingen naar zijn hand te kunnen zetten, komt bedrogen uit. Daarover gaat de jongste roman van Margriet de Moor, ”Kreutzersonate”. De schrijfster lijkt een spel te spelen met muziek en literatuur, maar het laatste woord is voor de onvermijdelijke dood: „de laatste plot, altijd dezelfde, van het leven.”

”Kreutzersonate” is op het eerste gezicht een triest verhaal. Toch zijn er wel een paar redenen te bedenken waarom een mens het zou willen lezen. Omdat het zo mooi vertelt over het wezen van muziek en literatuur. En omdat het terugverwijst naar het gelijknamige strijkkwartet van Janácek, dat op zijn beurt weer schatplichtig is aan het verhaal ”De Kreutzersonate” van Tolstoj, waarin Beethovens sonate voor viool en piano een rol speelt. Vier Kreutzersonates, die alles met elkaar te maken hebben, en die toch elk op hun eigen manier voortborduren op de thema’s van leven, liefde, jaloezie en dood. Ieder mens wil tenslotte van die grote raadsels iets begrijpen, en niemand lukt het helemaal. Dus blijft het de moeite om een nieuw verhaal of muziekstuk over hetzelfde oude thema te bedenken. Luisteraars en lezers krijgen er nooit genoeg van.

Zintuiglijk
Margriet de Moor (1941) vertelt in háár variant van de Kreutzersonate het verhaal van de blinde muziekcriticus Marius van Vlooten, die zichzelf door het hoofd schiet als zijn vriendin hem in de steek laat. Hij blijft echter leven en wordt opnieuw verliefd. Met Suzanna Flier, violiste, bouwt hij een gezin op. Dat weerhoudt hem er overigens niet van een nieuwe tragedie in scène te zetten – die opnieuw, ondanks hemzelf, op het laatste moment wordt afgewend. Hij krijgt een derde kans om te leven. Totdat er een derde ongeluk volgt, nu eindelijk definitief. Eén verschil is er met de vorige aanzetten tot het einde: Marius van Vlooten is er zelf niet bij, hij kan er deze keer niets aan doen.

Het verhaal is misschien een beetje gekunsteld in elkaar gezet, maar daar staat tegenover dat de gedachten en emoties van de blinde hoofdpersoon prachtig zintuiglijk beschreven worden. Langzaam ontvouwt het beeld zich van een norse, eigenzinnige man, eerst overweldigd door de liefde, later verteerd door jaloezie. Is Suzanna hem werkelijk ontrouw? De lezer komt er niet achter. Maar één ding is duidelijk: de krachten die hem sturen, zijn even blind en even ontembaar als de hoofdpersoon zelf.

Het ligt dan ook niet aan hem, dat zijn pogingen om de dood tegemoet te komen telkens mislukken. Het ligt evenmin aan hem dat Suzanna uiteindelijk bij een vliegramp om het leven komt. Blind overgeleverd aan het noodlot is hij – en daarin verschilt het boek van Margriet de Moor wezenlijk van Tolstoj’s ”Kreutzersonate”. Bij Tolstoj is de ondergang van de hoofdpersoon even onontkoombaar als bij De Moor, en tóch is hij verantwoordelijk voor zijn daden, toch eindigt het verhaal met allesverterende schuldgevoelens.

Wereldbeelden
Margriet de Moor is –opmerkelijk detail– de schoondochter van de in christelijke kring zeer gewaardeerde schrijfster A. M. de Moor-Ringnalda. Desondanks zal een christelijke lezer zich waarschijnlijk meer thuisvoelen bij het verhaal van Tolstoj dan bij dat van De Moor. Dat kan te maken hebben met het taalgebruik –Van Vlooten is er de persoon naar om af en toe een krachtterm te bezigen–, maar vooral ligt het aan de levensbeschouwing die beide schrijvers in hun Kreutzersonates tot uiting laten komen.

Achter die twee op het eerste gezicht zo overeenkomstige verhalen gaan totaal verschillende wereldbeelden schuil. Het ene dat van de mens die, geconfronteerd met de verschrikkelijke vragen van zijn bestaan, zich overgeleverd voelt aan de krachten van toeval en lotsbestemming, die rondtast in de duisternis en betekenis zoekt in muziek, schilderijen en literatuur. Het andere dat van de mens die, met even verschrikkelijke vragen geconfronteerd, beseft dat hij verantwoordelijk is en schuldig, dat hij rekenschap moet afleggen van zijn daden en dat vergeving het enige woord is dat overblijft.

Beide auteurs vertellen een verhaal van overspel en jaloezie, van leven en dood. De emoties zijn even sterk en even gevaarlijk, maar bij de duiding ervan gaan de twee Kreutzersonates elk een eigen kant op. Dat neemt overigens niet weg dat De Moor de moeite van het lezen waard is. Omdat ze met inspanning van alle krachten de grote levensvragen beschouwt. Omdat ze haar lezers aan het denken zet.