Dit jaar zweeft Nederland langs de rand van een recessie. Voor de premier is de diagnose eenvoudig. De concurrentiekracht van het Nederlandse bedrijfsleven is snel afgenomen en in vergelijking met het buitenland zijn de lonen te sterk gestegen. „We gaan al een tijdje op een glijdende schaal de verkeerde kant op. Een stevige beheersing van de arbeidskosten is dan ook van groot belang.”

Balkenende sprak de hoop uit dat een goed najaarsoverleg tussen de sociale partners en het kabinet de aanzet zal geven tot meerjarige loonmatiging. Voorzitter J. Schraven van ondernemersorganisatie VNO-NCW schaarde zich achter deze oproep. Hij spoorde de vakbeweging ertoe aan mee te werken aan een „dringend noodzakelijk verantwoord loonbeleid.” Een akkoord kan volgens hem als „scharnierpunt” fungeren op weg naar een langetermijnaanpak voor economisch herstel.

Later op de dag zei ook voorzitter H. de Boer van MKB-Nederland „geen enkele ruimte” te zien voor loonsverhogingen in de komende CAO-onderhandelingen. Alleen als het kabinet met enkele lastenverlichtende maatregelen voor werkgevers over de brug komt, wil de organisatie voor het midden- en kleinbedrijf met de vakbonden praten over eenmalige salarisverhogingen.

In de aanloop naar het najaarsoverleg, dat voor 28 november op de agenda staat, zouden vakbonden en werkgevers elkaar vandaag in de Stichting van de Arbeid spreken. FNV en CNV stelden wel als voorwaarde dat de onderwerpen WAO, pensioenen en spaarloon aan de orde zouden komen. Anders hebben de vakcentrales geen zin om aan het overleg deel te nemen.

De FNV spreekt inmiddels over de „traditionele herfstboodschap” van De Boer. Een FNV-zegsman noemde de uitspraken van de MKB-voorzitter onverstandig. „Waarom nu onwrikbare piketpaaltjes de grond in slaan? Terwijl we als sociale partners nog volop in overleg zijn over een breed akkoord; over onder meer lonen, WAO, pensioenen en spaarloon.”

CNV-voorzitter D. Terpstra vindt het onzin dat er geen enkele ruimte is voor loonsverhogingen. „De conjunctuur zit inderdaad tegen, maar niet in alle sectoren evenveel.” Hij sluit niet uit dat een najaarsakkoord aanbeveling doet over de ontwikkeling van de lonen. „Maar daarin moet wel ruimte voor maatwerk blijven.”

FNV en CNV hebben eind september aangegeven een maximale loonsstijging van 3,5 procent te zullen eisen. Het CNV heeft daarna aangegeven genoegen te nemen met een eenmalige loonsverhoging als de situatie in een bedrijf(stak) te nijpend wordt en de pensioenfondsen in de problemen komen.

Het CNV heeft bovendien sterk ingezet op de zogeheten innovatieagenda. Ook de andere sociale partners lijken inmiddels warm te lopen voor investeringen in de kenniseconomie. „De overheid en publieke kennisinstituten moeten bijdragen aan een goed innovatief klimaat. Ik vraag van een nieuw kabinet de komende acht jaar steeds 100 miljoen euro extra te stoppen in verbetering van het innovatieklimaat”, zei Schraven donderdag.

Premier Balkenende staat welwillend tegenover deze gedachte. Hij zei dat innovatie meer voor het voetlicht moet komen. „Nederland is sterk in het uitbaten van succesformules, niet in het uitvinden ervan. We slagen er onvoldoende in onze industrie te vernieuwen.”

Schraven deelde de politiek mee dat het Rijk in acht jaar tijd 800 miljoen euro extra op tafel moet leggen om Nederland tot de wereldtop te laten behoren. Het bedrijfsleven is ook zelf bereid een „enorme impuls” aan de ”groeiagenda” te geven.