De prijs van ruwe olie is sinds 2003 al verviervoudigd en het einde is nog niet in zicht. Experts zijn het erover eens dat speculatie verantwoordelijk is voor een deel van die verhoging. Ook de stijgende levensmiddelenprijzen zouden iets te maken hebben met ongekende aankopen en verkopen op de termijnmarkten.Pensioenfondsen en investeringsbanken hebben ontdekt dat op die markten veel geld is te verdienen door massaal in te spelen op verwachte prijsschommelingen. Met vraag en aanbod hebben de prijzen op de termijnmarkten daardoor steeds minder te maken.

Veel Amerikanen staan huiverig tegenover overheidsingrijpen in het marktgebeuren, maar de zorgen over de amechtige economie en een versnellende inflatie hebben dat taboe voor de grondstoffenmarkten vlot doorbroken.

Hoorzittingen
Het Amerikaanse parlement heeft dit jaar een veertigtal hoorzittingen gehouden over de stijgende prijzen. Politici staan onder druk om iets te ondernemen nog voordat ze deze maand met reces zouden gaan. „We moeten nu in actie komen, want de exploderende prijzen voor levensmiddelen en brandstof doen consumenten en de economie echt pijn”, zegt senator Joseph Lieberman.

Samen met enkele andere parlementsleden diende Lieberman op 11 juli de Commodity Speculation Reform Act in. Het wetsvoorstel wil sommige vormen van investeringen in Amerikaanse en overzeese termijnmarkten voor grondstoffen aan banden leggen. „We willen een beter geordende markt creëren voor de bedrijven en producenten die grondstoffen nodig hebben”, zegt Lieberman.

De senator en zijn collega’s worden onder meer opgejaagd door luchtvaartmaatschappijen en transportondernemingen. Die willen dat hun brandstofrekeningen betaalbaar blijven. Twee weken geleden lanceerden de Air Transport Association en de American Trucking Association de website stopoilspeculationnow.com. Daarin richten ze zich rechtstreeks tot het Amerikaanse publiek. „Eis dat het parlement nu in actie komt om de energieprijzen te doen zakken”, staat er op de site te lezen.

Waarschuwing
De ceo’s van de belangrijkste luchtvaartmaatschappijen schreven ook een open brief aan hun klanten waarin ze waarschuwen dat de Amerikaanse economie zwaar kan lijden onder de stijging van de brandstofprijzen. Volgens de briefschrijvers worden de „normale marktkrachten gevaarlijk versterkt door onvoldoende gereguleerde speculatie.” Twintig jaar geleden verhandelden speculanten een vijfde van de termijncontracten op de oliemarkt, nu is dat twee derde geworden, klinkt het. De excessieve speculatie zou de prijs van een vat olie met 30 tot 60 dollar opdrijven. „Uiteindelijk betalen de consumenten de rekening.”

Maar oliemaatschappijen en investeerders zijn al in de tegenaanval gegaan. De Intercontinental Exchange (ICE), een beurs voor energieproducten die werd opgezet door de Amerikaanse financiële sector en grote oliemaatschappijen, waarschuwt op zijn site oilfuturesmarketfacts.com voor overhaast wetgevend werk.

Uien
Het Amerikaanse parlement maakte in de jaren 50 van de vorige eeuw uit vrees voor steeds sterkere prijsschommelingen een einde aan de termijnhandel in uien, maar volgens de ICE haalde dat niets uit. „De prijs van uien wordt niet langer door de markt geregeld en maakt daardoor bokkensprongen. Eind 2006 en in 2007 ging hij met 400 procent omhoog, in maart dit jaar daalde hij met 98 procent, om amper een maand later weer te verdrievoudigen.”

„Goed gereguleerde termijnmarkten zorgen voor stabiliteit en voorspelbaarheid door kopers toe te laten prijsrisico’s te compenseren”, luidt de conclusie.

Lieberman was met zijn wetsvoorstel eerst van plan institutionele investeerders helemaal te verbieden actief te zijn op termijnmarkten. Maar hij voelde dat hij daarvoor nooit genoeg steun zou krijgen. Nu begrenst het wetsvoorstel de termijncontracten die institutionele investeerders kunnen verhandelen. Ze zouden ook verplicht worden elke dag verslag uit te brengen over hun activiteiten op de financiële markten. De voorschriften zouden eveneens gelden voor buitenlandse en virtuele beurzen waar termijncontracten worden verhandeld die een band hebben met de VS.

Het is niet duidelijk in hoeverre het wetsvoorstel de olieprijzen zou kunnen doen dalen. Het Internationaal Energie Agentschap in Parijs publiceerde begin juli een rapport waarin gesteld wordt dat speculatie maar een marginale rol speelt bij de prijsvorming op lange termijn. De beperkte raffinagecapaciteit, geopolitieke onzekerheid en de beperkte bijkomende productiecapaciteit spelen een veel grotere rol.